Türkiye’nin Uçucu Yağlar Dış Ticareti ve Açıklanmış Rekabet Gücü Üzerine Bir Analiz (2005-2023)
DOI:
https://doi.org/10.63556/tisej.2025.1478Anahtar Kelimeler:
Uçucu Yağlar Dış Ticareti- Gül Yağı- Açıklanmış Rekabet Üstünlüğü- Balassa Endeksi- TürkiyeÖzet
Uçucu yağlar gıda, kozmetik, aromaterapi, temizlik, bitki koruma ve hayvan besleme gibi birçok alanda kullanılmaktadır. Son yıllarda, tüm dünyada uçucu yağ ürünlerinin kullanımında büyük bir artış olduğu görülmektedir. Bu çalışmada Türkiye’nin ihraç ettiği önemli uçucu yağlar arasında yer alan portakal, limon, nane, kekik, gül ve lavantadan elde edilen uçucu yağların dış ticaretindeki rekabet gücü incelenmiştir. Balassa (1965) tarafından geliştirilen açıklanmış karşılaştırmalı üstünlükler (AKÜ) modeli kullanılarak yapılan inceleme çerçevesinde Türkiye’nin turunçgiller ve naneden elde edilen uçucu yağlarda açıklanmış rekabet üstünlüğü olmadığı tespit edilirken turunçgiller ve nane hariç gül ve lavanta gibi diğer bitkilerden elde edilen uçuğu yağların dış ticaretindeki açıklanmış rekabet üstünlüğünde son yıllarda bir gerileme olduğu tespit edilmiştir. Özellikle portakal ve limondan elde edilecek uçucu yağ üretimindeki potansiyelin değerlendirilemediği ve gül ve lavanta yağı gibi uçucu yağlarda ise hammadde üretiminde eksiklik olduğu tespit edilmiştir. Elde edilen bulgular kapsamında, portakal ve limondan elde edilecek uçucu yağ üretimi için tesisleşmenin teşvik edilmesi, gül, kekik ve lavanta yağı üretiminde ise üretim alanının arttırılması önerilmektedir. Ayrıca uçucu yağların hammadde yerine işlenmiş mamul ürün olarak yabancı ülkelere ihraç edilmesinin Türkiye ekonomisine istihdam ve döviz getirisi olarak daha fazla yarar sağlayacağı belirtilmektedir.
Kaynaklar
Aydın, A., Korkunç, M., Şentürk Demirel, D. ve Gül, S. (2018) Portakal Kabuğu (Citrus sinensis L.) Uçucu Yağının Kanatlı Beslemedeki Önemi. Uluslararası Doğu Akdeniz Tarımsal Araştırma Enstitüsü Dergisi, 1(2), 13-19. Erişim Adresi: https://dergipark.org.tr/tr/pub/ijemar/issue/41522/378202
Balassa, B. (1965) Trade liberalisation and revealed comparative advantage. The Manchester School, 33, 99-123. https://doi.org/10.1111/j.1467-9957.1965.tb00050.x
Barbieri, C. ve Borsotto, P. (2018). Essential Oils: Market and Legislation; El-Shemy, H. (Der.), Potential of Essential Oils içinde (107–127). London, UK. Erişim Adresi: https://www.intechopen.com/chapters/61798
Başer, K. H. C. (1995). Analysis and quality assessment of essential oils. Tuley de Silva (Der.), A manual on the essential oil industry içinde (s. 155-178). Vienna: United Nations lndustrial Development Organization. Erişim Adresi: https://www.unido.org/sites/default/files/2009-10/A_manual_on_the_essential_oil_industry_0.pdf
Başer, K. H. C. (2007a). Uçucu yağlar ve hayvanlar. Derki Dergisi 25. Erişim Adresi: https://www.derki.com/sifa/hekim/ucucu-yaglar-ve-hayvanlar/
Başer, K. H. C. (2007b) Lavanta. Bağ Bahçe Dergisi. 9, 24-25. Erişim Adresi: https://khcbaser.com/wp-content/uploads/9-Bag-Bahce-Ocak-Subat-2007-Lavanta.pdf
Başer, K. H. C. ve Kürkçüoğlu, M. (2008). Turkish rose oil: the queen of essential oils. Link Natural Products Digest, 4(1), 21-24. Erişim Adresi: https://www.researchgate.net/publication/233870684TurkishRoseOilThequeenof_essential_oils
Başer, K. H. C. (2009). Uçucu yağlar ve aromaterapi. Fitomed Türkiye, Bilimsel Fitoterapi Dergisi, 7, 8-25. Erişim Adresi: https://www.researchgate.net/publication/291972230_Ucucu_yaglar_ve_aromaterapi
Başer, K. H. C. (2013). Isparta gülü. Bağ Bahçe Dergisi. 46, 30-32. Erişim Adresi: https://khcbaser.com/wp-content/uploads/46-Bag-Bahce-Mart-Nisan-2013-Isparta-Gulu.pdf
Baydar, H. ve Erbaş, S. (2021). Türkiye, Bulgaristan, İran ve Hindistan orijinli gül yağlarında uçucu yağ bileşenlerinin uluslararası standarda uygunluklarının karşılaştırılması. Ziraat Fakültesi Dergisi, 16(2), 280-286. Erişim Adresi: https://dergipark.org.tr/tr/pub/sduzfd/issue/66191/1020981
Bektaşoğlu, S. (2009). Uçucu Yağlar. T.C. Başbakanlık Dış Ticaret Müsteşarlığı İhracatı Geliştirme Merkezi, Ankara.
Bıtrak, O. O. ve Hatırlı, S. A. (2022). Dünyada yağ gülü piyasası ve Türkiye’nin rolü. Akşehir Meslek Yüksekokulu Sosyal Bilimler Dergisi, 13, 85-94. Erişim Adresi: https://dergipark.org.tr/tr/pub/akmyosb/issue/71096/1105489
Bovill, H. (2008) Trade of essential oils. K. Hüsnü Can Başer ve Gerhard Buchbauer (Ed.) Handbook of essential oils science, technology and applications içinde (s. 895-901) New York: CRC Press.
Bozdemir, Ç. (2019) Türkiye’de yetişen kekik türleri, ekonomik önemi ve kullanım alanları. Yüzüncü Yıl Üniversitesi Tarım Bilimleri Dergisi, 29(3), 583-594. Erişim Adresi: https://dergipark.org.tr/en/pub/yyutbd/issue/49200/511777
Dağlı, İ. (2019). Türkiye’de yağ gülünün son on yıldaki ekonomik gelişimi ve sektöre ilişkin mevcut sorunların analizi. Isparta Uygulamalı Bilimler Üniversitesi Uygulamalı Bilimler ve Güzel Sanatlar Dergisi (SOSGÜZ), 1(1), 10-20. Erişim Adresi: https://dergipark.org.tr/tr/pub/sosguz/issue/49258/602201
Dikkaya, M. ve Üzümcü, A. (2024), Uluslararası Ticaret ve Finans, Güncellenmiş 3. Baskı, Savaş Yayınevi, Ankara.
Donges, J. B., Krieger-Boden, C., Langhammer, R., Schatz, K.W. ve Thoroe, C. S. (1982). The second enlargement of the European Community: adjustment requirements and challenges for policy reform. Kieler Studien, 171.
Gülbirlik (2019). 2018 yılı gül çiçeği raporu. Esnaf, Sanatkâr ve Kooperatifçilik Genel Müdürlüğü. Erişim Adresi: https://ticaret.gov.tr/data/5d41e59913b87639ac9e02e8/88c4152cb57249f9eb90906fe65e613.pdf
Gülbirlik (2020). Gülbirlik Hakkında. Erişim Adresi: http://www.gulbirlik.com/hakkimizda.asp.htm
Güler, K.H. ve Korkmaz, M. (2018). Isparta ili orman köylerinde lavanta yetiştiriciliğinin ekonomik analizi. Turkish Journal of Forestry, 19(2), 156-162. https://doi.org/10.18182/tjf.424901
Güneş, E. (2005). Turkey rose oil production and marketing: a review on problem and opportunities. Journal of Applied Sciences, 5(10), 1871-1875. doi:10.3923/jas.2005.1871.1875
İhracat Genel Müdürlüğü (2018). Essential oils. T.C. Ekonomi Bakanlığı.
Kızıl, S., Tansı, S., Kırıcı, S., Telci, İ., Bayram, E., Yılmaz, G. ve Arabacı, O. (2010). Tıbbi ve aromatik bitkiler üretiminin arttırılması olanakları. Türkiye Ziraat Mühendisliği VII. Teknik Kongresi Bildiriler Kitabı,. 437-456. Erişim Adresi: https://www.researchgate.net/publication/317312611_Tibbi_Ve_Aromatik_Bitkiler_Uretiminin_Arttirilmasi_Olanaklari
Kovacheva, N., Rusanov, K. ve Atanassov, I. (2010). Industrial cultivation of oil bearing rose and rose oil production in bulgaria during 21st century, directions and challenges. Biotechnology & Biotechnological Equipment, 24(2), 1793-1798. https://doi.org/10.2478/V10133-010-0032-4
Kunkar, A., Kunkar, C., Başer, K. H. C., Tanrıverdi, H. (1994) Narenciye Ürünleri Teknolojileri III. Tıbbi ve Aromatik Bitkiler Bülteni 10, 31-43. https://www.khcbaser.com/wp-content/uploads/TAB-Bulteni-10.pdf
Metin, S., Didinen, B. I., Kubilay, A., Pala, M. ve Aker, İ. (2015). Bazı tıbbi bitkilerin gökkuşağı alabalıkları (oncorhynchus mykiss walbaum, 1792) üzerinde anestezik etkilerinin belirlenmesi. Journal of Limnology and Freshwater Fisheries Research, 1(1), 37-42. https://doi.org/10.17216/LimnoFish-5000099756
Oktay, E. ve Artık, N. (2021). Nane yağı ve karanfil yağı uygulamasının depolanan patateslerde filizlenmeye etkisi. Avrupa Bilim ve Teknoloji Dergisi, Özel Sayı 22, 357-363. https://doi.org/10.31590/ejosat.868812
Örmeci Kart, M. Ç., İkiz, M. ve Demircan, V. (2012). Türkiye’de yağ gülü (rosa damascena) üretimi ve ticaretinin gelişimi. Süleyman Demirel Üniversitesi Ziraat Fakültesi Dergisi, 7(1), 124-134. Erişim Adresi: https://dergipark.org.tr/tr/pub/sduzfd/issue/29594/317523
Özmen, T., Doğan, H. ve Güneş Gencer, G. Y. (2020). Effect of classic massage with peppermint oil on muscle soreness and muscle strength during recovery from exercise. Spor ve Performans Araştırmaları Dergisi, 11(2), 103-111. https://doi.org/10.17155/omuspd.606247
Özpolat, E. (2019). Limon (citrus limon) ve acı portakal (citrus aurantium) uçucu yağlarının 4±1°c’de muhafaza edilen gökkuşağı alabalıklarının (Oncorhynchus mykiss) mikrobiyolojik kalitesi üzerine etkileri. GIDA, 44(2), 185-190. https://doi.org/10.15237/gida.GD18128
Öztürk, M. ve Temel, M. (2016). Türkiye’nin uçucu yağ sektörü dış ticareti. XII. Ulusal Tarım Ekonomisi Kongresi, Isparta.
Pakdemirli, B., Birişik, N. ve Akay, M. (2021). General overview of medicinal and aromatic plants in Turkey. ANADOLU Ege Tarımsal Araştırma Enstitüsü Dergisi, 31(1), 126-135. https://doi.org/10.18615/anadolu.950165
Şener, S., Doğan, A., Duran, C. N., Kurt, Z. ve Erkan, M. (2022). Hasat öncesi farklı uçucu yağ uygulamalarının ‘Rubygem’ çilek çeşidinin muhafazası üzerine etkileri. ÇOMÜ Ziraat Fakültesi Dergisi, 10(2), 395-404. https://doi.org/10.33202/comuagri.1019597
Tarhan, Y., Açıksöz, S. ve Çelik, D. (2019). Lavanta tarımı ve sürdürülebilir kalkınma: Isparta/Keçiborlu-Kuyucak Köyü örneği. Bartın University International Journal of Natural and Applied Sciences, 2(2), 216-227. Erişim Adresi: https://dergipark.org.tr/tr/pub/jonas/issue/50486/652049
Temel, M., Tınmaz, A. B., Öztürk, M. ve Gündüz, O. (2018). Dünyada ve Türkiye’de tıbbi -aromatik bitkilerin üretimi ve ticareti. KSÜ Tarım ve Doğa Dergisi, 21 (Özel Sayı), 198-214. https://doi.org/10.18615/anadolu.660316
Timor, A. N. (2011). World production oil rose and rose oil. e-Journal of New World Sciences Academy, 6(2), 93-110. Erişim Adresi: https://dergipark.org.tr/en/pub/nwsanature/issue/10847/130533
Tokul, H. E. (2021). Plants deserving as much interest as lavender for Turkey. Ekren, S. (Derleyen), Medical and aromatic plants: economic production, agricultural ultilization and other aspects içinde 103–136. Ankara, Türkiye. Erişim Adresi: https://iksadyayinevi.com/wp-content/uploads/2021/11/MEDICINAL-AND-AROMATIC-PLANTS-Economics-Production-Agricultural-Ultilization-and-Other-Aspects.pdf
Tomar, O. ve Akarca, G. (2019). Effects of ice cream produced with lemon, mandarin, and orange peel essential oils on some physicochemical, microbiological and sensorial properties. Kocatepe Veterinary Journal, 12 (1), 62-70. https://doi.org/10.30607/kvj.499415
Trademap (2025). Trade statistics for international business development. Erişim Adresi: https://www.trademap.org/
TÜİK (2025). Türkiye İstatistik Kurumu dış ticaret istatistikleri. Erişim Adresi: https://data.tuik.gov.tr/Kategori/GetKategori?p=dis-ticaret-104
Vollrath, T. M. (1991). A theoretical evaluation of alternative trade intensity measures of revealed comparative advantage. Weltwirtschaftliches Archiv 127, 265–280.
Yaşar, İ., Kök, Ş. ve Kasap, İ. (2023). Portakal yağının laboratuvar koşullarında iki noktalı kırmızı örümcek, tetranychus urticae koch (acari: tetranychidae) üzerine akarisit etkisi. Tekirdağ Ziraat Fakültesi Dergisi, 20 (2), 410-417. https://doi.org/10.33462/jotaf.1148184
İndir
Yayınlanmış
Nasıl Atıf Yapılır
Sayı
Bölüm
Lisans
Telif Hakkı (c) 2025 Üçüncü Sektör Sosyal Ekonomi Dergisi
Bu çalışma Creative Commons Attribution-NonCommercial 4.0 International License ile lisanslanmıştır.
