Özbek Cedit Şiirde Vatan Kavramı

Özet

Türkistan coğrafyasında 19. yüzyılın sonları ile 20. yüzyılın başları itibarıyla mevcut durum; sosyal, siyasi, ekonomik ve kültürel anlamda büyük bir inkıraz devrini gösterse de bu süreçte, modernleşme çerçevesinde aydınların mevcut durumu sorgulayan tavrı ve mücadeleleriyle içine düştükleri sıkıntılı durumdan kurtulmanın çarelerini aradıkları, millî uyanış ruhunun ortaya çıkmasının yanı sıra yenilik ve reform çalışmalarının görüldüğü dönemdir. Millî Uyanış Dönemi aydınları, ülkeleri için verdikleri mücadeleyle aslında Türkistan’ın sözcüleri olmuşlardır. Onlar, yaşadıkları dönemin siyasi, sosyal ve kültürel şartlarının gereği olarak şiirlerinde vatanla ilgili temaları işlemiş, bunu yaparken konu ve muhataplarını kimi zaman Türkistan ve Türkistanlı kelimeleriyle işaret etmiş; bunları doğrudan doğruya kullan(a)madıkları durumlarda da İslam, Müslüman ve Şark gibi kelimelerle konu ve muhataplarını dolaylı yoldan söyleme yolunu tercih etmişlerdir. Her iki durumda da onlar, Türkistan’ın ahvali ve harap hâli ile hür Türkistan için mücadele süreçlerindeki düşünce duygularını dile getirmeye çalışmışlardır. Bu dönemin şairleri şiirlerinde Türkistanlıların atalarının kurduğu medeniyeti, meydana getirdikleri ilmî birikimi, yazdıkları eserleri ve hakiki vatanperver aydınları bir kenara bıraktıklarını, bunların yerine cehaleti seçtiklerini ve bu sebeple vatanlarının işgalcilerce tarafından mahvedildiğini dile getirirler. Millî Uyanış Dönemi aydınları, Batı ve Doğu halklarının hayat tarzlarını, sosyal ve ekonomik durumlarını karşılaştırarak ortaya koydukları gerçeklerle Türkistanlıların gözlerini açmaya ve onların ibret almasını sağlamaya çalışmışlardır.