İklim Değişikliği ve Kimliğin Kesişiminde Kırılganlık: Afganistan’ın Kuzeyindeki Özbek Türkleri’nin Yerel Direnç Pratikleri ve İklim Değişikliğine Uyum Stratejileri

Yazarlar

DOI:

https://doi.org/10.63556/tisej.2025.1641

Anahtar Kelimeler:

Afganistan- Özbek Türkleri- İklim Adaleti- İklim kırılganlığı- Kesişimsellik- Yerel Bilgi Sistemleri

Özet

İklim değişikliği, yalnız çevresel bir bozulma süreci değildir, özellikle kurumsal kapasitenin sınırlı, yönetim yapılarının zayıf ve sosyo-politik istikrarsızlıkların kronikleştiği devletlerde, toplumsal direnç mekanizmalarını aşındırarak çok boyutlu kırılganlıkları derinleştiren yapısal bir risk alanıdır. Tarıma dayalı geçim ekonomilerinin hâkim olduğu kırsal bölgelerde iklim değişikliği kaynaklı şoklar, geçim kaynaklarını doğrudan etkileyerek sosyal, ekonomik ve mekânsal kırılganlığı artırmaktadır. Bu çalışma, Afganistan’ın kuzey vilayetlerinde yaşayan Özbek Türklerini odağa alarak, çevresel kırılganlık kavramını etnik aidiyet, kırsal marjinallik ve toplumsal cinsiyet gibi kesişen yapısal eşitsizlikler bağlamında analiz etmektedir. Araştırma, mikro-etnik bir topluluğun iklim değişikliği kaynaklı stres karşısında geliştirdiği direnç mekanizmalarını ve bu süreci şekillendiren yerel bilgi sistemlerini görünür kılmayı amaçlamaktadır. Saha erişiminin kısıtlılığı nedeniyle, veri seti uluslararası kuruluşlar tarafından hazırlanmış saha raporlarından oluşturulmuş ve ikincil belge analizi yöntemiyle incelenmiştir. Kuramsal çerçeve, W. Neil Adger’in iklim adaleti yaklaşımı ve toplumsal kırılganlık kuramına dayanmaktadır. Bulgular, Özbek Türklerinin kırılganlık biçimlerinin yalnız iklim değişikliği kaynaklı maruziyetle sınırlı olmadığını, kamu hizmetlerine kısıtlı erişim, su altyapısındaki yetersizlikler, etnik temsilde dışlanma, toplumsal cinsiyet eşitsizlikleri ve erken yaşta evlilikler gibi kesişen yapısal dezavantajlarla derinleştiğini göstermektedir. Bu kırılganlık ortamında, hashar (kolektif dayanışma), karez (yeraltı su yönetimi) ve yağışların zamanlamasına ilişkin yerel bilgi pratikleri, kültürel bellekte yer alan direnç unsurları olarak ön plana çıkmaktadır. Ancak bu sistemlerin sürdürülebilirliği günümüzde ciddi biçimde tehdit altındadır. Çalışma, kırılgan topluluklara yönelik iklim politikalarının yalnız teknik müdahalelerle sınırlı kalmaması, yerel bilgi sistemlerini tanıyan, toplumsal cinsiyet eşitliğini gözeten ve mikro-etnik topluluklara özgü hedeflenmiş uyum stratejilerini içeren çok katmanlı bir adalet perspektifiyle yeniden tasarlanması gerektiğini ortaya koymaktadır.

Kaynaklar

Abdullaev, I. , & Shah, U. (2011). Community water management in northern Afghanistan: social fabric and management performance. International Journal of Environmental Studies, 68(3), 333-341. https://doi. org/10. 1080/00207233. 2011. 576817

ACAPS. (2021). Afghanistan: The humanitarian impact of drought. ACAPS. https://www. acaps. org/fileadmin/Data_Product/Additional_resources/20210823_acaps_afghanistan_humanitarian_impact_and_trends_analysis. pdf

ACAPS. (2024). Afghanistan: The key risks Afghans face between 2024–2030 that are driven or compounded by climate change. https://www. acaps. org/fileadmin/Data_Product/Main_media/20240731_ACAPS_Afghanistan_-_Climate_risks_report. pdf

Adger, W. N. (2006). Vulnerability. Global Environmental Change, 16(3), 268–281. https://doi. org/10. 1016/j. gloenvcha. 2006. 02. 006

Adger, W. N. , Dessai, S. , Goulden, M. , Hulme, M. , Lorenzoni, I. , Nelson, D. R. , . . . & Wreford, A. (2009). Are there social limits to adaptation to climate change? Climatic Change, 93(3), 335–354. https://doi. org/10. 1007/s10584-008-9520-z

Agarwal, B. (2001). Participatory exclusions, community forestry, and gender: An analysis for South Asia and a conceptual framework. World Development, 29(10), 1623–1648. https://doi. org/10. 1016/S0305-750X(01)00066-3

Ahmadzai, H. (2020). How is off-farm income linked to on-farm diversification? Evidence from Afghanistan. 1-12.

Aich, V. , Akhundzadah, N. A. , Knuerr, A. , Khoshbeen, A. J. , Hattermann, F. , Paeth, H. , . . . & Paton, E. N. (2017). Climate change in Afghanistan deduced from reanalysis and coordinated regional climate downscaling experiment (CORDEX)—South Asia simulations. Climate, 5(2). 38.

Ayazi, H. & Elsheikh E. (2019). Climate RefugeesThe Climate Crisis and Rights Denied. Othering & Belonging Institute. https://belonging. berkeley. edu/sites/default/files/climate_refugees. pdf.

Barfield, T. (2010). Afghanistan: A cultural and political history. Princeton University Press.

Berkes, F. (2009). Evolution of co-management: Role of knowledge generation, bridging organizations and social learning. Journal of Environmental Management, 90(5), 1692–1702. https://doi. org/10. 1016/j. jenvman. 2008. 12. 001

Blaikie, P. , Cannon, T. , Davis, I. , & Wisner, B. (1994). At risk: Natural hazards, people’s vulnerability and disasters. Routledge.

Dupree, L. (2014). Afghanistan. Princeton University Press. New Jersey.

FAO(2019). Afghanistan. https://www. fao. org/fileadmin/user_upload/emergencies/docs/CA2268EN. pdf

FAO. (2021). Afghanistan | Agricultural livelihoods and food security in the context of COVID-19: Monitoring report – August 2021. Rome. https://doi. org/10. 4060/cb6398en

FAO. (2023). The impact of disasters on agriculture and food security 2023 – Avoiding and reducing losses through investment in resilience. Rome: Food and Agriculture Organization. https://doi. org/10. 4060/cc7900en

FAO. (2024). Afghanistan: Assessment on flood damage. https://openknowledge. fao. org/server/api/core/bitstreams/831e3924-2088-4bb2-89fd-221d6610d869/content

FEWS NET (2025). Afghanistan - Food Security Outlook. October 2024 - May 2025 https://fews. net/middle-east-and-asia/afghanistan/food-security-outlook/october-2024

Gbadegesin, T. , Andrée, B. P. J. , & Braimoh, A. (2024). Climate shocks and their effects on food security, prices, and agricultural wages in Afghanistan. Agriculture and Food Global Department & Development Data Group. https://documents1. worldbank. org/curated/en/099903212122414533/pdf/IDU-8ea67e26-7065-4cf2-842c-d1f2cfc6bedd. pdf

Germanwatch. (2019). Global climate risk index 2019. Bonn: Germanwatch.

Goes, B. J. , Parajuli, U. N. , Haq, M. , & Wardlaw, R. B. (2017). Karez (qanat) irrigation in the Helmand River Basin, Afghanistan: A vanishing indigenous legacy. Hydrogeology Journal, 25(2), 269-286.

Hosan, R. , et al. (2019). Geography of Northern Afghanistan. Kabul University Press.

Human Rights Watch. (2020). Disability is not weakness: Discrimination and barriers facing women and girls with disabilities in Afghanistan. https://www. hrw. org

IASC. (2019). Operational guidance on coordinated assessments in humanitarian crises. Inter-Agency Standing Committee. https://www. iasc. org

International Organization for Migration (IOM). (2025). Climate vulnerability assessment: Northern Afghanistan. https://reliefweb. int/report/world/afghanistan-climate-vulnerability-assessment-round-ii-province-profiles-northern-region-balkh-jawzjan-samangan-faryab-sar-e-pul-march-april-2025

Iqbal, M. ve McAuliffe, M. (2022). The “eighth phase” of Afghan displacement: Situating the top ten issues for policymakers. International Organization for Migration (IOM). https://publications. iom. int/system/files/pdf/MRS-71. pdf

Jawhar, S. , Akif, C. , Habibi, E. , & Yılmaz, Ö. (2024). Livestock sector's economic significance and livelihood support in Afghanistan: A focus on small ruminants. International Journal of Biosciences, 3(2), 23–30.

Jawid, A. & Khadjavi, M. (2019). Adaptation to climate change in Afghanistan: Evidence on the impact of external interventions," Economic Analysis and Policy, Elsevier, vol. 64(C), pages 64-82.

Kaijser, A. , & Kronsell, A. (2014). Climate change through the lens of intersectionality. Environmental Politics, 23(3), 417–433. https://doi. org/10. 1080/09644016. 2013. 835203

Kerrie Holloway, Ullah Zaki, Ahmadi Dastgir, Hakimi Elham and Ullah Aaftab (2022). Climate change, conflict and internal displacement in Afghanistan. HPG case study. https://media. odi. org/documents/HPG_CCD_case_study_Afghanistan_final_rev. pdf

Lynn, K. , MacKendrick, K. , & Donoghue, E. M. (2011). Social vulnerability and climate change: Synthesis of literature. Gen. Tech. Rep. PNW-GTR-838. Portland, OR: US Department of Agriculture, Forest Service, Pacific Northwest Research Station. 70 p. , 838.

Macias, T. (2016). Environmental risk perception among race and ethnic groups in the United States. Ethnicities, 16(1), 111-129.

Maldonado, J. K. , Shearer, C. , Bronen, R. , Peterson, K. , & Lazrus, H. (2013). The impact of climate change on tribal communities in the US: displacement, relocation, and human rights. In Climate change and indigenous peoples in the United States: Impacts, experiences and actions (pp. 93-106). Cham: Springer International Publishing.

Migration Policy Institute (MPI). (2022). Climate Change Compounds Longstanding Displacement in Afghanistan. https://www. migrationpolicy. org/article/climate-change-displacement-afghanistan

Moser, S. C. (2016). Reflections on climate change communication research and practice in the second decade of the 21st century: what more is there to say?. Wiley Interdisciplinary Reviews: Climate Change, 7(3), 345-369.

Norwegian Refugee Council (NRC). (2021). Running out of time—Drought in Afghanistan. https://www. nrc. no/resources/briefing-notes/running-out-of-time

Nyong, A. , Adesina, F. , & Osman Elasha, B. (2007). The value of indigenous knowledge in climate change mitigation and adaptation strategies in the African Sahel. Mitigation and Adaptation Strategies for Global Change, 12(5), 787–797. https://doi. org/10. 1007/s11027-007-9099-0

Ostrom, E. (1990). Governing the commons: The evolution of institutions for collective action. Cambridge University Press.

https://doi. org/10. 1017/CBO9780511807763

Sarwary, M. Q. , Rezayee, M. A. , & Halimi, A. R. (2021). Impacts of climate change on agriculture in central Afghanistan. Journal of Environmental Management, 295, 1039–1044.

Savage, M. Bill Dougherty, Mohammed Hamza, Ruth Butterfield, Sukaina Bharwani. (2009) Socio-Economic Impacts of Climate Change in Afghanistan. Stockholm Environment Institute. https://lucris. lub. lu. se/ws/portalfiles/portal/103420390/_04_09_SEI_DFID_Afghanistan_Report. pdf

Save the Children. (2022). Afghanıstan Multı-Sectoral Needs Assessment. https://resourcecentre. savethechildren. net/pdf/Afghanistan-MSNA-Full-Report-March2022. pdf

Schlosberg, D. (2007). Defining environmental justice: Theories, movements, and nature. Oxford University Press.

Synman, D. (2020). Vulnerability and Adaptatıon Technıcal Assessment Report. UNEP & GEF. https://www. unep. org/resources/assessment/afghanistan-vulnerability-and-adaptation-technical-assessment-report

UN OCHA (2024). Afghanistan: Slow-Onset Early Action Plan for Drought. https://www. unocha. org/publications/report/afghanistan/afghanistan-slow-onset-early-action-plan-drought-drought-preparedness-may-2024

UN OCHA. (2025a). April humanitarian update: Afghanistan. United Nations Office for the Coordination of Humanitarian Affairs. https://www. unocha. org/publications/report/afghanistan/afghanistan-humanitarian-update-april-2025

UN Women (2025). Gender Index 2024: Afghanistan. https://www. unwomen. org/sites/default/files/2025-06/gender-index-2024-afghanistan-en. pdf

UNDP. (2022). Afghanistan Socio-Economic Review https://www. undp. org/afghanistan/publications/afghanistan-socio-economic-review

UNDP. (2022). Water Cronicles Stories From Afghanistan https://www. undp. org/afghanistan/publications/reflections-undp-afghanistans-holistic-water-interventions-through-abadei

UNEP (2016). Afghanistan: Climate Change Science Perspectives. https://wedocs. unep. org/handle/20. 500. 11822/42280

UNEP. (2021). Afghanistan: 2002-2021Building Environmental Resilience and Sustainability in Afghanistan https://wedocs. unep. org/bitstream/handle/20. 500. 11822/40536/Afghanistan_environmental_resilience. pdf?sequence=3&isAllowed=y

UNICEF. (2025). Water, sanitation and hygiene. https://www. unicef. org/afghanistan/water-sanitation-and-hygiene

UNOCHA (2025b). Afghanistan: Dry Spell Monitoring - April 2025. https://reliefweb. int/report/afghanistan/afghanistan-dry-spell-monitoring-april-2025#:~:text=Affected%20Regions%3A,Nangarhar%20in%20the%20eastern%20region.

WFP, U. , & NEPA, N. (2016). Climate change in Afghanistan: What does it mean for rural livelihoods and food security? Afghanistan.

WFP. (2023). 2023 Annual Country Report Overview. https://docs. wfp. org/api/documents/WFP-0000158444/download/?_ga=2. 220050448. 827170836. 1754234909-1474061275. 1754234909

WFP. (2024). World Food Programme. WFP Afghanistan Country Brief. https://docs. wfp. org/api/documents/WFP-0000161755/download/?_ga=2. 100765000. 87660241. 1754216170-116321950. 1754216170

WHO. (2022). Mental Health and Climate-Related Crises: Policy Brief. https://www. who. int/publications/i/item/9789240045125

Whyte, K. P. (2013). Justice forward: Tribes, climate adaptation and responsibility. In Climate change and indigenous peoples in the United States: Impacts, experiences and actions (pp. 9-22). Cham: Springer International Publishing.

World Bank & Asian Development Bank. (2021). Afghanistan Climate Risk Country Profile. https://openknowledge. worldbank. org/server/api/core/bitstreams/55c22180-a1c7-5d73-8e2b-b8cda4aecf90/content

World Bank (2020). Implementation Completıon and Results Report Tf099074 On A Grant In The Amount Of Us$ 70 Million To The Islamic Republic Of Afghanistan For The On-Farm Water Management Project (Ofwmp). https://documents1. worldbank. org/curated/en/732371597014044249/txt/Afghanistan-On-Farm-Water-Management-Project. txt

World Bank. (2022). Afghanistan Climate Risk Country Profile. https://climateknowledgeportal. worldbank. org/sites/default/files/2021-05/15396A-WB_Afghanistan%20Country%20Profile-WEB. pdf

İndir

Yayınlanmış

20-12-2025

Nasıl Atıf Yapılır

SAĞIR, H., & NASİB, O. (2025). İklim Değişikliği ve Kimliğin Kesişiminde Kırılganlık: Afganistan’ın Kuzeyindeki Özbek Türkleri’nin Yerel Direnç Pratikleri ve İklim Değişikliğine Uyum Stratejileri. Üçüncü Sektör Sosyal Ekonomi Dergisi, 60(4), 4567–4594. https://doi.org/10.63556/tisej.2025.1641

Sayı

Bölüm

Derleme Makale

Benzer Makaleler

<< < 24 25 26 27 

Bu makale için ayrıca gelişmiş bir benzerlik araması başlat yapabilirsiniz.