Coğrafi İşaretli Tarımsal Ürünlerin Denetimi ve Belgelendirilmesi: Malatya Kayısısı Örneği
DOI:
https://doi.org/10.63556/tisej.2025.1645Anahtar Kelimeler:
Coğrafi İşaret- Akreditasyon- Denetim- Belgelendirme- Malatya KaysısıÖzet
Coğrafi işaret tescili, bir ürünün kalitesi, gelenekselliği ve yöresel nitelikleri ile bağlantılı olarak pazarda tanınmasını sağlamaktadır. Son yıllarda coğrafi işaretli ürünlerin sayısı hızla artmaktadır. Ancak, coğrafi işaret kullanımında etkin bir denetim mekanizması oluşturulmadığında, tüketici güveni zedelenmekte, haksız rekabet artmakta ve gerçek üreticiler zarar görmektedir. Bu nedenle, coğrafi işaretten beklenen faydaların sağlanması, etkin bir denetim sisteminin varlığına bağlıdır. Bu çalışmada, coğrafi işaretli ürünlerin TS EN ISO/IEC 17065 standardına göre akredite bir kuruluş tarafından denetlenmesini ve belgelendirmesini sağlayacak belgelendirme programının temel unsurları tasarlanmıştır. Bu çalışmanın amacı coğrafi işaret tescil şartlarında belirlenen özelikler çerçevesinde denetim mekanizmasının güçlendirilmesi ve pazara sunulan ürünlerde tüketici güvenini tesis edecek şekilde belgelendirme döngüsünden geçirilmesi için örnek bir belgelendirme programının tasarlanmasıdır. Programın ana esaslarının belirlenmesinde, Türkiye'de ve Avrupa Birliği'nde coğrafi işaret tesciline sahip "Malatya Kayısısı" örnek olarak seçilmiştir. Dünya kayısı üretim ve ihracatında birinci sırada yer alan Malatya’da, örnekleme yöntemiyle seçilen 80 kayısı işletmesinde anket çalışması gerçekleştirilmiştir. Araştırma bulgularına göre, işletmelerin %47.50'si coğrafi işaret kullanırken, %52.50'si kullanmamaktadır. Coğrafi işaret kullanmayanların %35.71'i ürünlerini pazarladıkları yerlerin talep etmediğini, %33.33'ü ihtiyaç duymadıklarını, %30.95'i ise konu hakkında yeterli bilgiye sahip olmadıklarını belirtmiştir. Buna karşın, işletmelerin %85.00'i belgelendirme programı oluşturulması durumunda “Malatya Kayısısı” coğrafi işaretinin belgelendirilmesini talep edeceklerini ifade etmiştir. Bu sonuçlar, coğrafi işaretli ürünler için akredite bir belgelendirme programının geliştirilmesinin, hem üreticiler hem de tüketiciler açısından önemli bir gereklilik olduğunu ortaya koymaktadır.
Kaynaklar
Ağagündüz, D. (2020). Coğrafi işaretler ve sürdürülebilirlik. Uluslararası Tarım Politikaları Dergisi, 5(1), 55–65.
Akın E.B., Karabulut, I. ve Topcu, A. (2008). Some compositional properties of main Malatya apricot (Prunus armeniaca L.) varieties. Food Chemistry, 107(2), 939–948. https://doi.org/10.1016/j.foodchem.2007.08.052
Avrupa Birliği Resmi Gazetesi. (2017). 7 Temmuz 2017 tarihli ve L 174/1 sayılı AB Resmi Gazetesi.
Avrupa Birliği. (2024). 23 Nisan 2024 tarihinde AB Resmi Gazetesi'nde yayımlanan 2024/1143 sayılı Tüzük.
Başaran, D. (2016). Kırsal Kalkınmada Coğrafi İşaretlerin Etkisi: Gaziantep ve Siirt illeri örneği (Yüksek lisans tezi). Akdeniz Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Antalya.
Çatı K. ve Yıldız, S. (2007). Türkiye’de Kuru Kayısı Üretim ve Pazarlama Problemleri ve Çözüm Önerileri. Atatürk Üniversitesi İktisadi ve İdari Bilimler Dergisi, 21(1), 337-360.
Dokuzlu S. ve Söyler, İ. (2023). Coğrafi işaretlerde denetim etkinliğini artırma yöntemleri, Tarım Ekonomisi Araştırmaları Dergisi, 9(EKS 1), 15–25. https://doi.org/10.61513/tead.1362042
European Union Intellectual Property Office (EUIPO). (2016), Infringement of protected geographical indications for wine, spirits, agricultural products and foodstuffs in the European Union. https://uipo.europa.eu/tunnel (Erişim Tarihi: 1 Aralık 2024).
Gökovali, U. (2007). Coğrafi İşaretler ve Ekonomik etkileri: Türkiye örneği. Atatürk Üniversitesi İktisadi ve İdari Bilimler Dergisi, 21(2), 141–160.
Hajdukiewicz, A. (2014). European Union Agri-food Quality Schemes For The Protection and Promotion of Geographical Indications and Traditional Specialities: An Economic Perspective. Folia Horticulture, 26(1), 3–14. https://doi.org/10.2478/fhort-2014-0001
Hasdemir, M. (2023). Ürün Raporu: Kayısı 2023. Tarımsal Ekonomi ve Politika Geliştirme Enstitüsü Yayınları, 377.
İloğlu, N. (2014). Coğrafi İşaretlerin Tescili ve Denetimi Üzerine Farklı Ülke Sistemlerinin İncelenmesi ve Türkiye Uygulaması (Uzmanlık tezi, Türk Patent Enstitüsü).
Keskin, H. (2019). Coğrafi İşaretli Yöresel Gıdaların Turistik Destinasyon Pazarlamasına Etkileri: Balıkesir ili örneği (Yüksek lisans tezi). Balıkesir Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Balıkesir.
Loconto A., and Dankers, C. (2014). Impact of International Voluntary Standards on Smallholder Market Participation in Developing Countries: A Review of the Literature. Food and Agriculture Organization of the United Nations Agribusiness and Food Industries Series, No. 3, Rome, Italy.
Maghaminia, M. (2019). Türk Sınai Mülkiyet Hukuku Çerçevesinde Marka ile Coğrafi İşaretlerin Karşılaştırılması. The Journal of International Scientific Researches, 4(1), 90–107.
Malatya Tarım ve Orman Müdürlüğü. (2022). Gıda üretim işletmeleri kayısı işletmeleri kayıtları.
Menapace L. and Moschini, G.C. (2012). Quality Certification by Geographical Indications, Trademarks, and Firm Reputation. European Review of Agricultural Economics, 39(4), 539–566.
Mercan Ş.O. ve Üzülmez, M. (2014). Coğrafi işaretlerin bölgesel turizm gelişimindeki önemi: Çanakkale ili örneği. Dokuz Eylül Üniversitesi İktisadi İdari Bilimler Fakültesi Dergisi, 29(2), 67–94.
Moschini G.C., Menapace, L. and Pick, D. (2008). Geographical Indications and the Competitive Provision of Quality in Agricultural Markets. American Journal of Agricultural Economics, 90(3), 794–812.
Newbold, P. (1995). Statistics for business and economics. Prentice-Hall, United Kingdom
Oraman, Y. (2015). Türkiye'de coğrafi işaretli ürünler. Balkan ve Yakın Doğu Sosyal Bilimler Dergisi, 1(1), 76–85.
Özdamar, K. (2009). Paket programlar ile istatistiksel veri analizi. İzmir;Kaan Kitabevi
Özgur, D. (2016). Specification term on the regulation (EU) No 1151/2012 of the European Parliament and of the Council of 21 November 2012 on quality schemes for agricultural products and foodstuffs. Dokuz Eylül Üniversitesi Hukuk Fakültesi Dergisi, 18, 41-73
Özkan, F.Z. (2023). Analysis of Quality Problems of Geographically Marked Agricultural Products in Türkiye: Malatya Apricot Example (Master Thesis) Debrecen University, Debrecen.
Şahin, G. (Ekim 2024). Türkiye'de Coğrafi İşaret Kapsamındaki Tarım Ürünleri ve Uygulamadaki Yanlışlar. TÜCAUM 2024 Uluslararası Coğrafya Sempozyumu, Ankara
Türk Akreditasyon Kurumu. (2023). R10.14 Uygunluk Değerlendirme Programlarının Değerlendirilmesi Rehberi (Revizyon No: 04). Yürürlük tarihi: 01 Kasım 2023.
Türk Patent ve Marka Kurumu. (2024). Türk Patent ve Marka Kurumu 2024 yılı faaliyet raporu. Ankara. https://www.turkpatent.gov.tr/faaliyet-raporlari-yillik (Erişim Tarihi: 20 Ağustos 2025).
Türk Patent ve Marka Kurumu. (2001). Coğrafi işaret tescil belgesi (Tescil No: 32).
Türk Patent ve Marka Kurumu. (2024). Coğrafi İşaretler ve Geleneksel Ürün Adları Denetim Raporu Hazırlama Kılavuzu. https://www.turkpatent.gov.tr/cografi-isaret (Erişim Tarihi: 1 Aralık 2024).
Türk Standardları Enstitüsü. (2012). TS EN ISO/IEC 17065: Uygunluk değerlendirmesi-Ürün, proses ve hizmet belgelendirmesi yapan kuruluşlar için şartlar standardı.
Türk Standardları Enstitüsü. (2013). TS EN ISO/IEC 17067: Uygunluk değerlendirmesi-Ürün belgelendirme temelleri ve ürün belgelendirme programları için kurallar standardı.
Türkiye. (2017). 6769 sayılı Sınai Mülkiyet Kanunu (Resmi Gazete No: 29944, 10 Ocak 2017).
Yenipınar U., Köşker, H. ve Karacaoğlu, S. (2014). The İmportance of Local Foods in Tourism and Geographical İndication: Van herbal cheese. Journal of Tourism and Gastronomy Studies, 2, 13–23.
Yılmaz S. ve Güven, O. (2019). Geographical Indication of Turkish Food Products in the Process of Accession to the European Union. International Journal of Agriculture Forestry and Life Sciences, 3(2), 287–294.
İndir
Yayınlanmış
Nasıl Atıf Yapılır
Sayı
Bölüm
Lisans
Telif Hakkı (c) 2025 Üçüncü Sektör Sosyal Ekonomi Dergisi
Bu çalışma Creative Commons Attribution-NonCommercial 4.0 International License ile lisanslanmıştır.
