Aşurenin Çok Boyutlu İşlevleri: Gastronomi ve Sosyal Ekonomi Perspektifinden Tematik Bir İnceleme
DOI:
https://doi.org/10.63556/tisej.2025.1664Anahtar Kelimeler:
Aşure- Gastronomi- Sosyal Sermaye- Dayanışma Ekonomisi- Somut Olmayan Kültürel MirasÖzet
Bu araştırma, aşurenin gastronomi merkezli çok boyutlu işlevlerini Sosyal Sermaye Teorisi bağlamında incelemeyi amaçlamaktadır. Literatürde aşureye ilişkin pek çok dini, tarihi ve kültürel çalışma bulunmasına rağmen, bu ritüelin gastronomi disiplini çerçevesinde sosyal sermaye üretimi, dayanışma ekonomisi ve kültürel miras aktarımı açısından değerlendirilmesine yeterince odaklanılmamıştır. Bu eksiklikten hareketle çalışmada, aşurenin yalnızca bir ritüel yemek değil, aynı zamanda toplumsal belleği güçlendiren ve farklı topluluklar arasında bağ kuran çok boyutlu bir kültürel unsur olduğu varsayılmıştır. Araştırmada nitel bir yaklaşım benimsenmiş, veri toplama sürecinde literatür taraması ve doküman incelemesi yöntemleri kullanılmıştır. Elde edilen veriler, tematik içerik analizi yöntemiyle değerlendirilmiş; kodlama sürecinde kaynaklarda tekrarlanan kavramlar belirlenerek sosyal, ekonomik, kültürel ve sembolik olmak üzere dört ana tema altında sınıflandırılmıştır. Analiz sonucunda, aşurenin sosyal boyutta paylaşma, dayanışma ve komşuluk ilişkilerini güçlendiren bir işlev üstlendiği; ekonomik boyutta yerel üretime, tarımsal çeşitliliğe ve dayanışma ekonomisine katkı sunduğu; kültürel boyutta somut olmayan kültürel miras niteliği taşıdığı; sembolik boyutta ise bereket, birlik ve matem gibi çok katmanlı anlamlar barındırdığı ortaya çıkmıştır. Elde edilen bulgular, aşurenin sosyal sermaye üreten ve toplumsal belleği besleyen çok katmanlı bir miras olarak değerlendirilebileceğini göstermektedir. Bu yönüyle çalışma disiplinler arası bir katkı sunmakta; gelecek çalışmalar için aşurenin turizm, kültürel diplomasi ve sürdürülebilirlik bağlamında da incelenebilmesine zemin hazırlamaktadır.
Kaynaklar
Akbulut, D. (2013). Bektaşi kazanlarından saray aşureliklerine bir paylaşım geleneği olarak aşure. Türk Kültürü ve Hacı Bektaş Veli Araştırma Dergisi, 269-280.
Avcıoğlu, İ., (2024). Muharrem ayında toplumsal uygulamalar ve dinî ritüeller (Melekli beldesi örneği). Folklor Akademi Dergisi. 7 (1), 294 – 310.
Aydemir, M. A. (2011). Sosyal sermaye topluluk duygusu ve sosyal sermaye araştırması. Konya, Çizgi Kitabevi.
Aydemir, M. A., Tecim E. (2012). Türk toplumunda aile ve dinin sosyal sermaye potansiyeli. Selçuk Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Dergisi, 28, 43-59.
Baş, E. (2004). Aşure günü, tarihsel boyutu ve Osmanlı dini hayatındaki yeri üzerine düşünceler. Ankara Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi, 45(1), 167-190.
Birchall, J., Ketilson, L. H. (2009). Resilience of the cooperative business model in times of crisis. International Labour Organisation.
Bourdieu, P. (1986). The forms of capital. (Ed. J. G. Richardson). Handbook of Theory and Research For The Sociology of Education. Greenwood Press, 241-258.
Bozkuş, M. (2008). Aşure günü, Muharrem matemi/orucu ve Sivas’ta aşure uygulamaları. Cumhuriyet Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi, 12(1), 33-61.
Çankal, G. (2022). Bolluk ve bereketten mateme: toplumsal hafızada aşure. Düşünen Şehir Dergisi, 16(1), 40-45.
Dedekargınoğlu, H. (2014). Muharrem ve aşure. Hünkâr Alevilik Bektaşilik Akademik Araştırmalar Dergisi, 31-48.
Field, J. (2006). Sosyal Sermaye. (Çev. Bahar Bilgen, Bayram Şen). İstanbul Bilgi Üniversitesi Yayınları.
Görgülü, D. (2018). Konya’da aşure, şivlilik ve fener alayı geleneği. Avrasya Sosyal ve Ekonomi Araştırmaları Dergisi, 5(12), 66-82.
Güldemir, O., Şallı, G., Yıldız, E., Tugay, O., Yeşil, S. Ç. (2022). Seçili Osmanlı yemeklerinin maliyeti ve besin değeri. Manas Sosyal Araştırmalar Dergisi, 11(2), 815-835.
Gülser, K., Akpur, A., Enes, K. (2023). Matem yemeği aşure: kültür, din ve mezhepler arasındaki farklılıkları. Journal of Eurasia Tourism Research (Türk Turizminin Geçmiş ve Gelecek Yüzyılı Özel Sayısı), 4, 46-54.
Halıcı, N. (2013). Açıklamalı yemek ve mutfak terimleri sözlüğü. Oğlak Yayınları.
Karapirçin Teke, H. (2024). Sosyal sermaye teorisi bağlamında: Sosyal paylaşım ağlarında güven. Toplum, Ekonomi ve Yönetim Dergisi, 5 (1).
Kitapçı, İ. (2015). Motivasyonel bir güç olarak sosyal sermaye kavramı ve rasyonalitesi. Hukuk ve İktisat Araştırmaları Dergisi, 7 (1-2).
Menemencioğlu, B. (2013). Muharrem ve aşure. Alevilik-Bektaşilik Araştırmaları Dergisi, 08. https://doi.org/10.24082/abked.2013.08.010
Mohammadi, A. (2016). Mezar-i Şerif’te yaşayan Hazaralarda aşura (aşure) geleneği. Toplum Bilimleri Dergisi, 10 (19) : 151-166.
Özlü, Z. (2011). Osmanlı devletinde tekkelere bir bakış: aşure geleneği. Türk Kültürü ve Hacı Bektaş Veli Araştırma Dergisi, (57), 191-212.
Özlü, Z. (2014). Osmanlı sarayında aşure geleneği uygulamasına dair. Milli Folklor, 26 (101).
Pennington, M. (2014). Sağlam politik ekonomi, klasik liberalizm ve kamu politikasının geleceği. (Çev. Atilla Yayla). 1.Baskı. Ankara, Liberte Yayınları.
Polat, K (2019). Aşure geleneğinin tarihsel arka planı ve Osmanlı kültür dünyasına yansımaları. Akademik Dil ve Edebiyat Dergisi, 3 (4), 457-474.
Putnam R. D. (1995). Bowling alone: America's declining social capital. Journal of Democracy, 6: 1, 65-78.
Putnam, R. D. (2000). Bowling Alone: The Collapse and Revival of American Community. Simon & Schuster.
Samancı, Ö. (2008). Aşure. Yemek ve Kültür, 13, 115–120.
Soncu, A. G., Demir, S., (2024). İletişim bağlamında habitus ve kültürel sermaye, HAK-İŞ Uluslararası Emek ve Toplum Dergisi, 13 (37), 403-418.
Sökeli Cabbar, B. (2024). Aşurenin Türk mutfağındaki yeri ve bölgelere göre aşure yapımı. International Journal of Original Educational Research, 2(1), 301–313. https://doi.org/10.01.2024
Şimşek, E. T. (2023). Dünyada ve Türkiye’de dayanışma ekonomisi fikrinin gelişimi. Memleket Siyaset Yönetim (MSY), Cilt 18, Sayı 40, 301-322.
Turhan Tuna, S. (2024). Birliğin, beraberliğin, huzurun aşı aşure. Social Mentality and Researcher Thinkers Journal (Smart Journal), 7(51), 2581-2587.
Tüysüz, N. (2011). Sosyal sermayenin ekonomik gelişme açısından önemi ve sosyal sermaye endeksinin hesaplanması. T.C. Kalkınma Bakanlığı Yayını.
Ünlü, İ. (2020). Muharrem matemi/orucu, aşure günü ve Erzincan’da aşure etkinlikleri. Erzincan Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Dergisi, 13 (2), 31-51.
Ünyay Açıkgöz, F. (2019). Osmanlı sarayında aşure yapımı ve dağıtımı (XVIII.-XIX. yüzyıllar). Türk Kültürü ve Hacı Bektaş Veli Araştırma Dergisi.
Yıldırım, E. (2011). Tunçeli yöresi Alevilerinde Muharrem ayı'nın önemi ve aşure geleneği. Fırat Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi, 90.
Yıldız, Z., Topuz, H. (2011). Sosyal sermaye ve ekonomik kalkınma ilişkisi açısından Türkiye üzerine bir değerlendirme. Sosyal Siyaset Konferansları / Journal of Social Policy Conferences, 61(2), 201–226.
İndir
Yayınlanmış
Nasıl Atıf Yapılır
Sayı
Bölüm
Lisans
Telif Hakkı (c) 2025 Üçüncü Sektör Sosyal Ekonomi Dergisi
Bu çalışma Creative Commons Attribution-NonCommercial 4.0 International License ile lisanslanmıştır.
