Finansal Gelişmişlik Endeksi’nin Ölçülmesi: Türkiye Üzerine Ampirik Bir İnceleme
DOI:
https://doi.org/10.63556/tisej.2025.1714Anahtar Kelimeler:
Finansal Gelişmişlik Endeksi- Temel Bileşenler Analizi (TBA)- Entropi Ağırlıklı TOPSIS- Finansal Piyasalar- Finansal DerinleşmeÖzet
Bu çalışmanın amacı, Türkiye’nin finansal gelişmişlik düzeyini ölçmek ve değerlendirmek üzere kapsamlı bir Finansal Gelişmişlik Endeksi (FGE) oluşturmaktır. Bu amaçla, 2015/12 – 2025/06 dönemine ait veriler Temel Bileşenler Analizi (TBA) ve Entropi Ağırlıklı TOPSIS yöntemleriyle analiz edilmiştir. Finansal gelişmişlik; derinlik, erişim, verimlilik ve istikrar boyutları üzerinden incelenmiş ve Dünya Bankası, IMF, TCMB ile BDDK verilerinden yararlanılmıştır. Analiz bulguları, her iki yöntemin de 2018 – 2021 döneminde finansal gelişmişlikte belirgin bir gerileme, 2022 sonrasında ise güçlü bir toparlanma olduğunu ortaya koymuştur. TBA yöntemi uzun vadeli eğilimleri daha dengeli biçimde yansıtırken, Entropi Ağırlıklı TOPSIS kriz dönemlerindeki kırılganlıkları daha net bir şekilde göstermiştir. 2023 sonrası dönemde finansal gelişmişlik endeks değerlerinde gözlenen hızlı artış, finansal derinleşme, dijitalleşme ve piyasa güvenindeki iyileşmelerle ilişkilendirilebilir. Sonuç olarak, iki yöntemin birlikte değerlendirilmesi Türkiye’nin finansal gelişmişlik dinamiklerine ilişkin daha bütüncül bir analiz sunmakta ve politika yapıcılar açısından finansal istikrarın korunması, yatırımcı güveninin güçlendirilmesi ve yapısal reformların sürdürülmesi gerekliliğini ortaya koymaktadır.
Kaynaklar
Abdi, H., & Williams, L. J. (2010). Principal component analysis. Wiley interdisciplinary reviews: computational statistics, 2(4), 433-459. https://doi.org/10.1002/wics.101.
Adrian, T., & Shin, H. S. (2010). Liquidity and leverage. Journal of financial intermediation, 19(3), 418-437. https://doi.org/10.1016/j.jfi.2008.12.002.
Ak, M. Z., Altıntaş, N., & Şimşek, A. S. (2016). Türkiye’de finansal gelişme ve ekonomik büyüme ilişkisinin nedensellik analizi. Doğuş Üniversitesi Dergisi, 17(2), 151-160.
Aslan, Ö., & Korap, H. L. (2006). Türkiye’de finansal gelişme ekonomik büyüme ilişkisi. Muğla Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Dergisi, (17), 1-20.
Bağcı, H. (2018). Finansal Gelişmişlik Endeksi Oluşturulması: OECD Ülkelerinde Bir Uygulama. Yönetim ve Ekonomi Araştırmaları Dergisi, 16(1), 238-254. https://doi.org/10.11611/yead. 446834.
Bank for International Settlements (BIS). (2019). Big tech in finance: Opportunities and risks. BIS Annual Economic Report. https://www.bis.org/publ/arpdf/ar2019e3.pdf.
Basel Committee on Banking Supervision (BCBS). (2010). Basel III: A global regulatory framework for more resilient banks and banking systems. https://www.bis.org/publ/bcbs189.pdf
Beck, T., Demirgüç - Kunt, A., & Levine, R. (2010). Financial institutions and markets across countries and over time: The updated financial development and structure database. The World Bank Economic Review, 24(1), 77-92. https://doi.org/10.1093/wber/lhp016.
Bölükoğlu, A. (2021). Finansal Gelişme ve Ekonomik Büyüme Arasındaki Doğrusal Olmayan İlişki: IMF Finansal Gelişmişlik Endeksi İle Yeni Bulgular. Ekonomi, Politika & Finans Araştırmaları Dergisi, 6(2), 385-402. https://doi.org/10.30784/epfad.962307.
Cecchetti, S. G., & Kharroubi, E. (2012). Reassessing the impact of finance on growth. BIS Working Paper No. 381. Bank for International Settlements.
Čihák, M., Demirgüç - Kunt, A., Feyen, E., & Levine, R. (2013). Financial development in 205 economies, 1960 to 2010 (NBER Working Paper No. 18946). National Bureau of Economic Research. http://www.nber.org/papers/w18946.
Demirgüç - Kunt, A., Klapper, L., & Singer, D. (2017). Financial inclusion and inclusive growth: A review of recent empirical evidence. World bank policy research working paper, (8040). https:// documents1.worldbank.org/curated/en/403611493134249446/pdf/ WPS8040.pdf.
Doğan, K., & Karahan, F. (2023). Makroekonomik Değişkenlerin Finansal Gelişmişlik Endeksi Üzerindeki Etkileri. Aizanoi Academia, 1(2), 134-143.
Emin, D. (2019). Geniş Kapsamlı Finansal Gelişmişlik Endeksi İle Türkiye’nin Finansal Gelişmişliğinin Tespiti ve Gelişmekte Olan Ülkeler ile Karşılaştırılması, İşletme Araştırmaları Dergisi, 11(3), 2205-2215. https://doi.org/10.20491/isarder.2019.734.
European Systemic Risk Board (ESRB). (2014). The ESRB Handbook on operationalizing macro-prudential policy in the banking sector. https://www.esrb.europa.eu/pub/ pdf/reports/esrb. report180115_handbook~c9160ed5b1.en.pdf.
FinTech İstanbul. (2024, 18 Temmuz). Analiz: IMF’nin Türkiye verilerini de içeren Finansal Gelişmişlik Endeksi. FinTech İstanbul. https://fintechistanbul.org/2024/07/18/imf-finansal-gelismislik-endeksik-endeksi-turkiye-verileri/.
Hwang, C. L., & Yoon, K. (1981). Multiple attribute decision making: Methods and applications: A state-of-the-art survey. Springer-Verlag. https://doi.org/10.1007/978-3-642-48318-9.
IMF Financial Access Survey (2024). https://data.imf.org/?sk=E5DCAB7E-A5CA-4892-A6EA-598B5463A34C.
Jolliffe, I. T. (2002). Principal component analysis (2nd ed.). Springer. https://doi.org/ 10.1007/b98835
Jolliffe, I. T., & Cadima, J. (2016). Principal component analysis: A review and recent developments. Philosophical Transactions of the Royal Society A: Mathematical, Physical and Engineering Sciences, 374(2065), 20150202. https://doi.org/10.1098/rsta.2015.0202.
Karpuz, E., & Yangil, F. M. (2023). Finansal Gelişmişlik ve İnsani Gelişmişlik Arasındaki İlişki: Kırılgan Beşli Ülkeler Örneği. Turkish Studies-Economics, Finance, Politics, 18(4), 1449-1462. https://dx.doi.org/10.7827/TurkishStudies.70207.
Kendirli, S., & Şahin, C. (2024). Finansal Gelişmişlik Endeksi Türkiye Makroekonomik Değişkenleri Üzerinde Etkili midir?. Üçüncü Sektör Sosyal Ekonomi Dergisi, 59(1), 63-74. https://doi.org/10.15659/3.sektor-sosyal-ekonomi.24.01.2296.
King, R. G., & Levine, R. (1993). Finance and growth: Schumpeter might be right. The Quarterly Journal of Economics, 108(3), 717–737. https://doi.org/10.2307/2118406.
Law, S. H., & Singh, N. (2014). Does too much finance harm economic growth? Journal of Banking & Finance, 41, 36-44. https://doi.org/10.1016/j.jbankfin.2013.12.020.
Levine, R. (1997). Financial development and economic growth: Views and agenda. Journal of Economic Literature, 35(2), 688–726.
Levine, R. (2005). Finance and growth: theory and evidence. Handbook of economic growth, 1, 865 -934. https://doi.org/10.1016/S1574-0684(05)01012-9.
Limani, V. H. (2025). The financial development index (FDI) compilation through the assessment of the impact of economic and financial indicators: Case of North Macedonia. Journal of Economics, Finance and Management Studies, 8(3), 1952–1958. https://doi.org/10.47191/jefms/v8-i3-53
OECD Data Portal (2024). https://data.oecd.org/ .
Sahay, M. R., Cihak, M., N'Diaye, M. P., Barajas, M. A., Pena, M. D. A., Bi, R., ... & Yousefi, M. R. (2015). Rethinking financial deepening: Stability and growth in emerging markets. International Monetary Fund.
Sahay, M. R., von Allmen, M. U. E., Lahreche, M. A., Khera, P., Ogawa, M. S., Bazarbash, M., & Beaton, M. K. (2020). The promise of fintech: Financial inclusion in the post COVID-19 era. International Monetary Fund.
Schwab, K. (Ed.). (2023). The global competitiveness report 2023. World Economic Forum. https://www.weforum.org/publications/the-global-competitiveness-report-2023/.
Sıcakyüz, Ç. (2023). Bibliometric analysis of data envelopment analysis in supply chain management Journal of operational and strategic analytics, 1(1), 14-24. https://doi. org/10.56578/josa010103.
Svirydzenka, K. (2016). Introducing a new broad-based index of financial development. International Monetary Fund. https://www.imf.org/external/pubs/ft/wp/2016/wp1605.pdf.
Tekin, B., & Gör, Y. (2019). Finansal Gelişmişlik ile İnsani Gelişmişlik Arasındaki Eşbütünleşme ve Nedensellik İlişkileri. Uluslararası İktisadi ve İdari İncelemeler Dergisi, BOR Özel Sayısı,1-16. https://doi.org/10.18092/ulikidince.501437.
Türkiye Cumhuriyet Merkez Bankası – Elektronik Para ve Ödeme Sistemleri Verileri (2024). https:// evds2.tcmb.gov.tr/.
Ulusoy, A., Demirel, S., & Özbilge, G. (2023). Türkiye’de Bankacılık Sektörü Performansının Finansal Gelişmişlik Üzerine Etkileri. İnsan ve Toplum Bilimleri Araştırmaları Dergisi, 12(3), 1685-1709. https://doi.org/10.15869/itobiad.1302255.
Üre, S., Karaköy, Ç., & Demir, O. (2025). Finansal gelişmişlik ve dışa açıklık ilişkisi: Türkiye özelinde ampirik bir inceleme. Nevşehir Hacı Bektaş Veli Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Dergisi, 15(1), 358-371. https://doi.org/10.30783/nevsosbilen.1512582.
World Bank. (2024). Global Financial Development Database. Retrieved from https://datacatalog.wor ldbank.org/search/dataset/0038648.
Zeleny, M. (1982). Multiple criteria decision making. McGraw-Hill.
Zhou, P., Ang, B. W., & Poh, K. L. (2007). A mathematical programming approach to constructing composite indicators. Ecological Economics, 62(2), 291–297. https://doi.org/10.1016/j.ecolecon. 2006.12.020.
Zhu, Y., Tian, D., & Yan, F. (2020). Effectiveness of Entropy Weight Method in Decision-Making. Mathematical Problems in Engineering, 2020(1), 1-5. https://doi.org/10.1155/2020/3564835.
İndir
Yayınlanmış
Nasıl Atıf Yapılır
Sayı
Bölüm
Lisans
Telif Hakkı (c) 2025 Üçüncü Sektör Sosyal Ekonomi Dergisi
Bu çalışma Creative Commons Attribution-NonCommercial 4.0 International License ile lisanslanmıştır.
