İRAN’DA KALKINMA PLANLAMASININ TARİHSEL SOSYOLOJİSİ: İDEOLOJİ, RANT VE OLUMSALLIKLARIN ÖNEMİ

Özet

İran’da altmış yıllık ulusal kalkınma planlaması geleneğinin varlığına karşın, ülke çeşitli ekonomik sorunlarla karşı karşıyadır. Bu araştırmanın temel amacı İran’ın kalkınma izlencelerinde gözlemlenen yetersizlikler ve başarısızlıkların temelinde yatan nedenleri incelmektir. Bu amaçla, araştırmada tarihsel sosyoloji yaklaşımı kullanılarak, İran’da ulusal kalkınma planlaması düşüncesi ve uygulaması irdelenmiştir. İncelemede İran Merkez Bankası ve İran İstatistik Merkezi’nin verilerinden yola çıkarak kalkınma projelerinin başarısızlığının altında yatan temel nedenler tartışılmıştır. İran’da kalkınma planlaması düşüncesi ve sonuçlarını ele alan araştırmaları iki gruba ayırabiliriz. Birinci gruptaki araştırmalar ana-akım iktisadın modellerini temel alarak “evrensel” modelleri İran verileriyle sınamıştır. Oysa, ikinci grup incelemeler evrensel modeller yerine ülkeye özel koşullar, olumsallıklar ve toplumsal devinimleri göz önünde bulundurarak kalınma izlencelerinin sonuçlarını açıklamaya çalışmıştır. Bu doğrultuda, yazar İran’da kalkınma planlaması düşüncesi ve uygulamasının ülkenin tarihsel, toplumsal ve siyasal dinamizmlerinin yansıra küresel eğilimlerden etkilendiğini ileri sürmektedir. Böylece, petrol gelirlerinden beslenen bir çeşit ideolojik pragmatizmin demokratik kurumların oluşumunu engelleyerek kalkınma planlamalarındaki eksikliklere yol açtığı saptanmıştır. İran’ın ekonomik ekosisteminin kurucu güçleri ve sonuçları olan söz konusu iç-içe örülmüş değişkenler uzun-dönem planlama rasyonalitesine karşı direnmiştir. Araştırmanın sonuçlarına göre, toplumda kapsayıcılığı artıran toplumsal ilerlemeler, ötekileşmiş kesimlere olanak sunarak demokratik oyunun kurallarında gelişmeye yol açıp çok-yönlü kalkınmanın en önemli amacı olan toplumsal refaha katkıda bulunabilir.