G-20 Ülkelerinin Sosyo-Ekonomik Performanslarının Critic-Aras Yöntemi İle Değerlendirilmesi

Çiğdem ÖZARI

doi:10.63556/tisej.2025.1440

Yazarlar

Çiğdem ÖZARI İstanbul Aydın Üniversitesi, İktisadi ve İdari Bilimler Fakültesi, Ekonomi ve Finans Bölümü https://orcid.org/0000-0002-2948-8957

DOI:

https://doi.org/10.63556/tisej.2025.1440

Anahtar Kelimeler:

CRITIC Yöntem- ARAS Yöntemi- Çok Kriterli Karar Verme- Sosyo-ekonomik Göstergeler- G-20 Ülkeleri

Özet

Bu çalışmada G-20 ülkelerinin 2018-2021 dönemindeki sosyo-ekonomik performanslarının Çok Kriterli Karar Verme tekniklerinden ARAS yöntemi ile incelenerek, kıyaslanması amaçlanmaktadır. Bu amaç doğrultusunda değerlendirme kriterleri olarak Yaşam Merdiveni, Kişi Başına Düşen Gelir, Yaşam Seçimleri Yapma Özgürlüğü Göstergesi, Yolsuzluk Algısı Endeksi, İnsani Gelişme Endeksi, Sürdürülebilir Kalkınma Hedefleri Endeksi, Küresel Terörizm Endeksi ve Küresel Barış Endeksi kullanılmıştır. Değerlendirme kriterlerinin önem derecelerini belirlemek üzere çalışmada nesnel yöntemlerden CRITIC yöntem kullanılmıştır. Ayrıca bu yöntem yardımıyla hesaplanan önem dereceleri sayesinde, tercih edilen değerlendirme kriterlerinin modelde yer alıp almaması da değerlendirilmiştir. Çalışmada yer alan en önemli değerlendirme kriterinin, çalışma dönemi ortalaması dikkate alındığında Küresel Terörizm Endeksi, en önemsiz kriterin ise Yaşam Merdiveni olduğu tespit edilmiştir. Çalışmadan elde edilen bulgular, Japonya’nın G-20 ülkeleri sıralamasındaki yeri 2019 yılında ikinci, diğer tüm yıllarda ise birinci olduğunu göstermektedir. 2019 yılında ise birinci sırada yer alan ülkenin Avusturalya olduğu tespit edilmiştir. İlgili ülke bir önceki yıl ikinci sırada yer alırken, 2020 ve 2021 yıllarında üçüncü sırada yer almaktadır. Türkiye’nin ise G-20 ülkeleri sıralamasındaki yeri 2019 yılında 17. sırada yer alırken, diğer tüm yıllarda 18. sırada bulunduğu tespit edilmiştir. Hindistan ise 2019 yılında 18. sırada yer alırken, diğer tüm yıllarda 17. sırada yer almaktadır.

Kaynaklar

Abdel-Basset, M., & Mohamed, R. (2020). A Novel Plithogenic TOPSIS-CRITIC Model for Sustainable Supply Chain Risk Management. Journal of Cleaner Production, 247, 119586. https://doi.org/10.1016/j.jclepro.2019.119586

Agbakwuru, J. A., Nwaoha, T. C., & Udosoh, N. E. (2023). Application of CRITIC–EDAS-based Approach in Structural Health Monitoring and Maintenance of Offshore Wind Turbine Systems. Journal of Marine Science and Application, 22(3), 545-555. https://doi.org/10.1007/s11804-023-00355-5

Akandere, G., & Zerenler, M. (2022). Doğu Avrupa Ülkelerinin Çevresel ve Ekonomik Performansının Bütünleşik CRITIC-TOPSIS Yöntemiyle Değerlendirilmesi. Selçuk Üniversitesi Sosyal Bilimler Meslek Yüksekokulu Dergisi, 25, 524-535.

Akbulut, O. Y. (2019). CRITIC ve EDAS Yöntemleri ile İş Bankası'nın 2009-2018 Yılları Arasındaki Performansının Analizi. Ekonomi Politika ve Finans Araştırmaları Dergisi, 4(2), 249-263. http://dx.doi.org/10.30784/epfad.594762

Aker, Ş. L., & Aghaei, I. (2019). Comparison Of Business Environments in Oil-Rich Mena Countries: A Clustering Analysis of Economic Diversification and Performance. Emerging Markets Finance and Trade, 55(12), 2871-2885.

Akıncı, M., & Yılmaz, Ö. (2015). Bir Turizm Krizi Olarak Uluslararası Terörizm: Ülke Grupları İtibariyle Panel Veri Analizi. Kocaeli Üniversitesi Sosyal Bilimler Dergisi, (30), 51-76.

Aksoy, T. (2020). Mutluluk ve Kurumsal Gelişme. Erciyes Üniversitesi İktisadi ve İdari Bilimler Fakültesi Dergisi, (56), 19-36. https://doi.org/10.18070/erciyesiibd.593282

Alkan, G., & Merdivenci, F. (2021). Sürdürülebilir Kalkınma Açısından Lojistik Performans Endeksine Göre Seçilen Ülkelerin Entropi Temeline Dayalı EDAS Yöntemi ile Değerlendirmesi. Gümüşhane Üniversitesi Sosyal Bilimler Dergisi, 12(2), 627-641.

Alptekin, N., & Yeşilaydın, G. (2015). OECD Ülkelerinin Sağlık Göstergelerine Göre Bulanık Kümeleme Analizi ile Sınıflandırılması. İşletme Araştırmaları Dergisi, 7(4), 137-155.

Altıntaş, F. F. (2022). G20 Grubu Ülkelerin Üretkenlik Kapasitelerinin Değerlendirilmesi. 19 Mayıs Sosyal Bilimler Dergisi, 3(2), 138-152.

Ayan, T. Y., Ünal, H., & Samut, S. (2017). A Comparative Analysis of European and Central Asian Countries from The Economic Dimension of Sustainable Development: Cluster Analysis and TOPSIS Method. Route Educational and Social Science Journal, 4(6), 202-213.

Aytekin, A., Okoth, B. O., Korucuk, S., Mishra, A. R., Memiş, S., Karamaşa, Ç., & Tirkolaee, E. B. (2023). Critical Success Factors of Lean Six Sigma to Select the Most Ideal Critical Business Process Using Q-ROF CRITIC-ARAS Technique: Case study of food business. Expert Systems with Applications, 224, 120057. https://doi.org/10.1016/j.eswa.2023.120057

Belke, M. (2020). CRITIC ve MAIRCA Yöntemleriyle G7 Ülkelerinin Makroekonomik Performansının Değerlendirilmesi. İstanbul Ticaret Üniversitesi Sosyal Bilimler Dergisi, 19, 120-139.

Biswas, S., Majumder, S., & Dawn, S. K. (2022). Comparing The Socioeconomic Development of G7 And BRICS Countries and Resilience to Covid-19: An Entropy–MARCOS Framework. Business Perspectives and Research, 10(2), 286-303. https://doi.org/10.1177/22785337211015406

Bošković, S., Radonjić-Djogatović, V., Ralević, P., Dobrodolac, M., & Jovčić, S. (2021). Selection of Mobile Network Operator Using the CRITIC-ARAS Method. International Journal for Traffic & Transport Engineering, 11(1). http://dx.doi.org/10.7708/ijtte.2021.11(1).02

Břeň, J., Zeman, T., & Urban, R. (2019). Link Between Terrorism and Social, Economic and Security-Political Factors. The Built Environment, 179-190.

Chen, Y. L., Shen, S. L., & Zhou, A. (2022). Assessment of Red Tide Risk by Integrating CRITIC Weight Method, TOPSIS-ASSETS Method, and Monte Carlo Simulation. Environmental Pollution, 314, 120254. https://doi.org/10.1016/j.envpol.2022.120254

Cömertler, N. (2019). Dünyanın Mutluluk Halleri. Editör: Yenipazarlı, A., Seçilmiş Konularla, 21, 377-407.

Çetenak, Ö., & Ölmez, U. (2019). Terör Saldırılarının Pay Senedi Piyasasına Etkisi: Türkiye Örneği. Çukurova Üniversitesi İktisadi ve İdari Bilimler Fakültesi Dergisi, 23(1), 101-119.

Çetin, B., & Kuvat, Ö. (2022). Türkiye’de Ekonomik Göstergeler Açısından Düzey 2 Bölgelerinin Geliştirilmiş Entropi ve CRITIC Temelli COPRAS Yöntemi ile Sıralanması, Aksaray Üniversitesi İktisadi ve İdari Bilimler Fakültesi Dergisi, 14(1), 11-36, https://doi.org/10.52791/aksarayiibd.1008201

Çetintürk, İ., & Gençtürk, M. (2020). OECD Ülkelerinin Sağlık Harcama Göstergelerinin Kümeleme Analizi ile Sınıflandırılması. Süleyman Demirel Üniversitesi Vizyoner Dergisi, 11(26), 228-244. http://dx.doi.org/10.21076/vizyoner.650681

Çevik, N. K., Kantarcı, T., & Altınkeski, B. K. (2019, November). Mutlu Gezegen Endeksi: Dünyanın En Mutlu Ülkelerinden Panel Veri Bulguları. International Congress of Management Economy and Polıcy 2019 Autumn Proceedings Book 172-184.

Değirmenci, N., & Yakıcı Ayan, T. (2020). OECD Ülkelerinin Sağlık Göstergeleri Açısından Bulanık Kümeleme Analizi ve TOPSIS Yöntemine Göre Değerlendirilmesi. Hacettepe Üniversitesi İktisadi ve İdari Bilimler Fakültesi Dergisi, 38(2), 229-241. https://doi.org/10.17065/huniibf.592991

Diakoulaki, D., Mavrotas, G., & Papayannakis, L. (1995). Determining Objective Weights in Multiple Criteria Problems: The CRITIC Method. Computers & Operations Research, 22(7), 763-770.

Doğan, H. (2022a). Measurement of the Environmental Performance of Selected Countries with Integrated CRITIC-MABAC Methods. JOEEP: Journal of Emerging Economies and Policy, 7(2), 433-448.

Doğan, H. (2022b). Türkiye’nin Makroekonomik Performansının 2010-2020 Yılları İçin CRITIC Temelli ARAS Yöntemi ile Değerlendirilmesi. Asya Studies, 6(19), 189-202. https://doi.org/10.31455/asya.1027906

Erdoğan, Y., & Özarı, Ç. (2020). OECD Ülkeleri ve Türkiye’nin 2010-2017 Yılları Arası Makroekonomik Performanslarının TOPSIS Yöntemi ile İncelenmesi. The Journal of Social Sciences, (44), 283-301.

Helliwell, J. F., Sachs, J. D., Adler, A., Bin Bishr, A., de Neve, J. E., Durand, M., ... & Seligman, M. P. E. (2019). How to open doors to happiness. Sachs, JD, Adler, A., Bin Bishr, A., de Neve, JE, Durand, M., Diener, E., Helliwell, JF, Layard, R. and Seligman, M. Global Happiness and Wellbeing. Policy Report, 8-25.

Helliwell, J. F., Huang, H., Wang, S., & Norton, M. (2021). Statistical Appendix 1 For Chapter 2 of World Happiness Report 2021.

Huang, W., Shuai, B., Sun, Y., Wang, Y., & Antwi, E. (2018). Using entropy-TOPSIS method to evaluate urban rail transit system operation performance: The China case. Transportation Research Part A: Policy and Practice, 111, 292-303. https://doi.org/10.1016/j.tra.2018.03.025

İnce, Ö., & Güre, M. D. P. (2021). Evaluation of Rare Diseases Policy Performance of OECD Countries Using MCDM Methods. Health Policy and Technology, 10(3), 100537. https://doi.org/10.1016/j.hlpt.2021.100537

Kiracı, K., & Bakır, M. (2018). CRITIC Temelli EDAS Yöntemi ile Havayolu İşletmelerinde Performans Ölçümü Uygulaması. Pamukkale Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Dergisi, (35), 157-174. https://doi.org/10.30794/pausbed.421992

Koşaroğlu, Ş. M. (2021). E7 Ülkelerinin Makroekonomik Performanslarının ENTROPİ ve ARAS Yöntemleriyle Karşılaştırılması. Dumlupınar Üniversitesi Sosyal Bilimler Dergisi, (68), 203-221. https://doi.org/10.51290/dpusbe.833885

Majerova, I., & Nevıma, J. (2016). The Application of Cluster Analysis in Measurement Of Human Development. In Proceedings of 4th Conference STRATEGICA. Opportunities and Risks in the Contemporary Business Environment, Bucharest: SNSPA, 110-121.

Menten, C., & Çekiç, B. (2023). Sürdürülebilirlik Bağlamında G-20 Ülkelerinin Enerji Üretim Kaynaklarına Göre TOPSIS Yöntemiyle Sıralanması. Sosyoekonomi, 31(58), 387-408. https://doi.org/10.17233/sosyoekonomi.2023.04.19

Mimis, A. & Georgiadis, T. (2013), Economic Clustering Of Countries in The Asia‐Pacific Region, International Journal of Social Economics, 40(4), 355-366.

https://doi.org/10.1108/03068291311305026

Orhan, M. (2019). Türkiye ile Avrupa Birliği Ülkelerinin Lojistik Performanslarının Entropi Ağırlıklı EDAS Yöntemiyle Karşılaştırılması. Avrupa Bilim ve Teknoloji Dergisi, (17), 1222-1238. https://doi.org/10.31590/ejosat.657693

Özdemir, A., Eser, M., & Erol, H. (2018). Küresel Terörizm ve Yoksulluk İlişkisi. Social Science Development Journal, 3(12), 434-446.

Özden, Ü. H. (2011). TOPSİS Yöntemi ile Avrupa Birliğine Üye ve Aday Ülkelerin Ekonomik Göstergelere Göre Sıralanması. Trakya Üniversitesi Sosyal Bilimler Dergisi, 13(2), 215-236.

Pınar, A., Yıldırım, M., & Erdoğan, S. (2023). Covid Dönemi ve Sonrası Türkiye Ekonomisinin Performansının CRİTİC, TOPSİS ve MABAC Yöntemleri ile Ölçülmesi, KMÜ Sosyal ve Ekonomik Araştırmalar Dergisi (KMUSEKAD), 25(44), 433-449.

Pekkaya, M., & Dökmen, G. (2019). OECD Ülkeleri Kamu Sağlık Harcamalarının ÇKKV Yöntemleri ile Performans Değerlendirmesi. Uluslararası Yönetim İktisat ve İşletme Dergisi, 15(4), 923-950. http://dx.doi.org/10.17130/ijmeb.2019456391

Potrafke, N. (2012). Political Cycles And Economic Performance in OECD Countries: Empirical Evidence From 1951–2006. Public Choice, 150(1-2), 155-179.

Saifuddin, M., & Hassan, M. (2021). Long-run Homogeneity in Asian Countries Pertaining To Economic Development Indicators: A Study Based On Human Development Index. New Zealand Journal of Applied Business Research, 17(2), 35-48.

Sümerli, Sarıgül, S., Avcı, P., & Yaşar, E. (2023). Evaluation of the Financial Performance of Deposit Banks Operating in Turkey by Entropy-supported EDAS Method. JOEEP: Journal of Emerging Economies and Policy, 8(1), 239-255.

Selimler, H., & Karadağ, M. M. (2020). Türkiye ve Seçilmiş Ülkelerde Mevduat Kabul Eden Kuruluşların Finansal Sağlamlık Göstergelerinin Entropi ve EDAS Yöntemi ile Değerlendirilmesi. Florya Chronicles of Political Economy, 6(1), 79-111.

Şenol, Z., & Ulutaş, A. (2018). Muhasebe Temelli Performans Ölçümleri ile Piyasa Temelli Performans Ölçümlerinin CRITIC ve ARAS Yöntemleriyle Değerlendirilmesi. Finans Politik ve Ekonomik Yorumlar, (641), 983-1002.

Taşcı, M., & Özarı, Ç. (2019) OECD Ülkelerinin Ekonomik Özgürlük Göstergelerinin K-Ortalamalar Kümeleme Yöntemi ve Gri İlişkisel Yöntemi ile Analizi, Akademik Sosyal Araştırmalar Dergisi, 7(96), 464-488: http://dx.doi.org/10. 29228/ASOS.36738

Trushkina, N., & Shiposha, V. (2021). Clustering Of The National Economy As An Effective Tool For The Sustainable Development of European Countries. Three Seas Economic Journal, 2(4), 63-70. https://doi.org/10.30525/2661-5150/2021-4-11

Uslu, Y. D. (2021). TOPSIS ve VIKOR Yöntemleri Kullanılarak OECD Ülkelerinin Sağlık Kaynağı Göstergeleri Açısından Karşılaştırılması. OPUS International Journal of Society Researches, 18(44), 7668-7692. http://dx.doi.org/10.26466/opus.961183

Viveros, M. R. (2017). Correlation Between Peace and Development. The International Journal of Interdisciplinary Global Studies, 11(4), 17-28.

Yıldırım, B. F., & Adıgüzel Mercangöz, B. (2020). Evaluating The Logistics Performance of OECD Countries by Using Fuzzy AHP and ARAS-G. Eurasian Economic Review, 10(1), 27-45.

Yılmaz, Y., & Elmas, B. (2019). Türkiye’de 2016 Yılında Gerçekleştirilen Bazı Terör Saldırılarının Hisse Getirileri Üzerindeki Etkisi: BIST’te Bir Uygulama. Atatürk Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Dergisi, 23(4), 1737-1749.

Zavadskas, E. K., & Turskis, Z. (2010). A New Additive Ratio Assessment (ARAS) Method in Multicriteria Decision‐Making. Technological and Economic Development of Economy, 16(2), 159-172.

Internet Kaynakları

https://hdr.undp.org/data-center/human-development-index#/indicies/HDI Erişim tarihi: (Aralık, 2023)

https://worldhappiness.report/ Erişim tarihi: (Aralık, 2023)

https://www.transparency.org/en/ Erişim tarihi: (Aralık, 2023)

https://hdr.undp.org/ Erişim tarihi: (Aralık, 2023)

https://dashboards.sdgindex.org/ Erişim tarihi: (Aralık, 2023)

https://www.visionofhumanity.org/ Erişim tarihi: (Aralık, 2023)