Türkiye ve Seçili OECD Ülkelerinde Vergi Harcamalarının İncelenmesi ve Karşılaştırmalı Değerlendirmesi
DOI:
https://doi.org/10.63556/tisej.2025.1464Anahtar Kelimeler:
Vergi Harcama Raporları- Vergi Harcama Türleri- Vergi İndirimleri- Vergi Muafiyetleri- Vergi HarcamalarıÖzet
Vergi harcamaları, kamu gelirlerinde azalmaya neden olan bir mekanizma olarak, kamu harcamalarına benzer bir işlev görmekte ve maliye politikası kapsamında önemli bir araç olarak öne çıkmaktadır. Ancak bu uygulamaların bütçe kayıtlarında doğrudan gider olarak yer almaması, şeffaflık sorunlarını beraberinde getirmekte ve etkin yönetilmemesi durumunda kamu mali disiplinini zedeleyebilecek riskler taşımaktadır. Bu çerçevede, vergi harcamalarının optimal düzeyde kullanımı ülkelerin maliye politikaları açısından kritik önem arz etmektedir. Bu çalışmada, Türkiye’nin vergi harcamaları performansı OECD ülkeleri ortalamaları ile karşılaştırmalı olarak analiz edilmiştir. Araştırma bulguları, Türkiye’deki vergi harcamalarının gayrisafi yurt içi hasıla içindeki payının, OECD ülkeleri ortalamasının gerisinde kaldığını göstermektedir. Ayrıca, vergi harcamalarının bileşimi incelendiğinde, gelir üzerinden alınan vergilerdeki harcamaların payının OECD standartlarına göre nispeten düşük, harcama üzerinden alınan vergilerdeki harcamaların payının ise daha yüksek olduğu tespit edilmiştir.
Çalışmanın dikkat çekici bir diğer bulgusu ise, vergi harcamalarının sosyal ve ekonomik amaçlı dağılımına ilişkindir. OECD ülkelerinde olduğu gibi Türkiye’de de hanehalkına yönelik vergi harcamalarının ağırlıkta olduğu görülmekle birlikte, Türkiye’nin bu alandaki performansı OECD ortalamalarının gerisinde kalmaktadır. Bu durum, Türkiye’de vergi harcamalarının ekonomik amaçlar lehine daha fazla ağırlık kazandığına işaret etmektedir. Söz konusu bulgular, Türkiye'nin vergi harcamaları politikalarının uluslararası standartlarla uyum derecesine ilişkin mevcut konumunun belirlenmesi açısından önemli veriler sunmaktadır.
Kaynaklar
Benker, K. M. (1986). Tax Expenditure Reporting: Closing the Loophole in State Budget Oversight. National Tax Journal, 39(4), 403-417.
Break, G.F. (1985). The Tax Expenditure Budget-The Need for a Fuller Accounting. National Tax Journal, 38(3), 261-265.
Buhur, S. (2019). Vergi Harcaması Kavramı ve Türkiye’deki Durumunun Analizi. Vergi Dünyası Dergisi, 1(453), 68-75.
Cinel E. A. (2021). Dünyada ve Türkiye’de Toplam Vergi Yükü ve Ekonomik Büyüme Üzerindeki Etkileri. The Journal of International Scientific Researches, 6(2), 182-203.
Çelikay, F. ve Kurt, M. (2020). Vergi Harcamaları ile Gelir Eşitsizliği Arasındaki Nedensellik Üzerine Bir İnceleme, Ekonomik ve Sosyal Araştırmalar Dergisi, 16(2), 511-522.
Doğanalp, N. (2020). Vergi Harcamalarının Ekonomik Açıdan Değerlendirilmesi: Türkiye Örneği, Avrupa Bilim ve Teknoloji Dergisi. 18, 201-205.
Egeli, H. ve Tepe, B. (2015). Vergi Harcamaları ve Ülke Uygulamaları. Vergi Raporu, 193, 9-23.
Eriçok, R.E. (2019). Türkiye’de Vergi Harcamalarının Gelişimi: 2015-2021, İktisat Dergisi. 69(2), 321-355.
Ferhatoğlu, E. (2005). Bir Kamu Harcaması Türü Olarak Vergi Harcaması ve Türk Kurumlar Vergisi Açısından Değerlendirilmesi. Eskişehir Osmangazi Üniversitesi Sosyal Bilimler Dergisi, 6(2), 77-93.
France Ministere de L’economie, Des Finances et de la, Relance: Les Depenses Fiscales, (2021). https://www.budget.gouv.fr/documentation/filedownload
Gelir Düzenlemeleri Genel Müdürlüğü. (2018). Vergi Harcamaları Raporu. Ankara, T.C. Hazine ve Maliye Bakanlığı. https://www.hmb.gov.tr/gelir-duzenlemeleri-genel-mudurlugu-vergi-harcama-raporlari
Gelir İdaresi Başkanlığı. (2023). Vergi istisna, muafiyet ve indirimlerinin vergi adaleti, rekabet ve iktisadi etkinlik, vergi sisteminin bütünlüğü ve tutarlılığı açısından gözden geçirilmesi: Çalışma grubu GVK-KVK alt çalışma grubu çalışma yöntemine ilişkin ara rapor. Hazine ve Maliye Bakanlığı. https://ms.hmb.gov.tr/uploads/sites/8/2024/07/IMI-CALISMA-GRUBU-METODOLOJI-RAPORU-23.08.2022-Son.pdf
Gerçek, A., Doğan, Ş. ve Yüce, M. (2022). Vergi Hukuku (Genel Hükümler), Vergi Hukuku (Genel Hükümler), (13), Ekin Kitabevi, Bursa: Ekin Kitabevi.
Giray, F. (2002). Vergi Harcamaları: Harcama Vergileri Açısından Analizi, Uludağ Üniversitesi İktisadi ve İdari Bilimler Fakültesi Dergisi, 21(1), 27- 52.
Gravelle, J.G. ve Fiscal, B. (2023). Advancing Scrutiny: 55 Year of Tax Expenditures Reporting in the United States. CEP Council on economic policies. Gravelle, J.G. ve Fiscal, B. (2023). Advancing Scrutiny: 55 Year of Tax Expenditures Reporting in the United States. CEP Council on economic policies
Gözen, S. ve Artuç, T. (2020). Alman Vergi Sistemi, Vergi Sistemleri: Seçilmiş Ülke Örnekleri, Ed.: Ahmet Tekin ve Ersin Nail Sağdıç, London-İstanbul, IJOPEC Publication, 65-91.
Gürçam Sökmen, Ö. ve Tekin, A. (2015). Vergi Harcamaları: Seçilmiş Bazı OECD Ülke Uygulamaları, AKÜ İİBF Dergisi, 17(2), 139-158.
Howard, C. (1997). The Hidden Welfare State Tax Expenditures and Social Policy in The United States. Princeton University Press, New Jersey.
James, S. ve Nobes, C. (1992). The Economics of Taxation. Trowbridge Wiltshine, Prentice Hall International (UK) Limited.
Kapucu R. ve Aytaç D. (2023). Vergi Harcamaları ve Yükselen Piyasalarda Bir Karşılaştırma: Türkiye ve Latin Amerika. Hitit Ekonomi ve Politika Dergisi, 3(2), 93-127
Karaş E. ve Hayrullahoğlu B. (2021). Türkiye’de Vergi Harcamalarının İncelenmesi Ve Vergilemede Adalet Açısından Değerlendirilmesi. Pamukkale Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Dergisi, 44, 91-105
Kayalıdere, G. ve Mastar Özcan, P. (2012). Gelir Vergisi Açısından Vergi Harcamalarının Analizi: Türkiye ve Bazı OECD Ülke Örnekleri. Süleyman Demirel Üniversitesi İktisadi ve İdari Bilimler Fakültesi Dergisi, 17(1), 341-366.
McMahon Jr, M. J. (2011). Taxing Tax Expenditures. University of Florida Levin College of Law Research Paper, http://papers.ssrn.com/sol3/papers.cfm?abstract_id=1710267
Mcbride W (2013). A Brief History Of Tax Expenditures. Tax Foundation Fiscal Fact. (391), 1-8.
Nadaroğlu, H. (2000). Kamu Maliyesi Teorisi, İstanbul: Beta Basım Yayım Dağıtım A. Ş.
OECD, https://data-explorer.oecd.org
Öncel, M. (1978). Türk Vergi Hukukunda Takas. Ankara Üniversitesi Hukuk Fakültesi Dergisi, 35(1), 9-16.
Özdemir, D., Topçuoğlu, Ö., & Kişioğlu. Ö. F. (2019). Vergi Harcamalarının Vergi Gelirleri Açısından Etkinliği: 2006-2018 Döneminin Değerlendirilmesi. Maliye Dergisi, 176, 380-405
Pedük, T. (2006). Vergi Harcamaları, Ankara: Yaklaşım Yayıncılık.
Pehlivan, O. (2022). Vergi Hukuku, İstanbul: Ekin Yayınları.
Redonda, A. (2016). Tax Expenditures and Sustainability. An Overview. Discussion Note, Council on Economic Policies, 1-60
Redonda, A. ve Neubig, T. (2018) Assessing Tax Expenditure Reporting in G20 and OECD Economies. Discussion Note, Council on Economic Policies, 1-21.
Redonda, A., Millan, L. & Von Haldenwang, C. (2024). The Global Tax Expenditures Transparency Index Companion Paper Revised Version, GTED, https://www.taxexpenditures.org/2024/12/03/the-global-tax-expenditures-transparency-index-companion-paper-revised-version-december-2024/
Sağdıç, E. N. ve Yıldız, F. (2020). Amerikan Vergi Sistemi, Vergi Sistemleri: Seçilmiş Ülke Örnekleri, Ed.: Ahmet Tekin ve Ersin Nail Sağdıç. London-İstanbul, IJOPEC Publication, 19-64
Saraç, Ö. (2010). “Vergi Harcamaları ve İktisadi Etkileri”, Maliye Dergisi, 159, 262-277.
Wilkinson, M. (1986). Tax Expenditure and Public Expenditure in the UK. Journal of Social Policy, 15(1), 23-49.
Surrey, S.S. (1973). Pathways to Tax Reform: The Concept of Tax Expenditures. Cambridge, Harvard University Press,
Sandalcı, İ. (2020). Fransız Vergi Sistemi, Vergi Sistemleri: Seçilmiş Ülke Örnekleri. Ed.: Ahmet Tekin ve Ersin Nail Sağdıç, London-İstanbul, IJOPEC Publication, 163-182.
Şahin, Ö., Songular. M. & Soyalp. A. G. (2015). Diğer Kanunlarda Yer Alan Muafiyet, İndirim Ve İstisnaların Kurumlar Vergisi Kanunu Bakımından Geçerliliği. Vergi Raporu, 192.
T.C. Cumhurbaşkanlığı Strateji ve Bütçe Başkanlığı, 2025 Yılı Merkezi Yönetim Bütçe Kanunu, 2025 Yılı Vergi Harcamaları Listesi, https://www.sbb.gov.tr/merkezi-yonetim-butce-kanunlari/#1550658802053-28e1db68-a098
Tekin, A. & Sökmen Gürçam Ö (2015). Vergi Harcamaları: Seçilmiş Bazı OECD Ülke Uygulamaları. Afyon Kocatepe Üniversitesi İktisadi ve İdari Bilimler Dergisi, 17(2), 139-158.
U.S. Department of The Treasury, Tax Expenditures, (2024). https://home.treasury.gov/policy-issues/tax-policy/tax-expenditures
U.S. Department of the Treasury, Office of Tax Analysis. (2014). Tax expenditures. In Budget of the United States Government. https://home.treasury.gov/
Uluatam, Ö. (1991). Kamu Maliyesi, Ankara: Savaş Yayınları.
Yılmaz, E. B. (2016). Maliye, İstanbul: Der Yayınları.
İndir
Yayınlanmış
Nasıl Atıf Yapılır
Sayı
Bölüm
Lisans
Telif Hakkı (c) 2025 Üçüncü Sektör Sosyal Ekonomi Dergisi
Bu çalışma Creative Commons Attribution-NonCommercial 4.0 International License ile lisanslanmıştır.
