Tarımda Dijitalleşme Süreci: Lisanslı Depoculuk, ELÜS ve TÜRİB Üzerine Bir Alan Araştırması
DOI:
https://doi.org/10.63556/tisej.2025.1598Anahtar Kelimeler:
Tarımda Dijitalleşme- Lisanslı Depo- Elektronik Ürün Senedi- Türkiye Ürün İhtisas Borsası- Tarımsal FinansmanÖzet
Tarım sektörü, teknolojik gelişmelerin etkisiyle üretimden pazarlamaya, depolamadan finansmana kadar tüm değer zincirinde dijital dönüşüm sürecine girmiştir. Türkiye’de bu dönüşümün kurumsal çerçevesini lisanslı depoculuk (LD), Elektronik Ürün Senedi (ELÜS) ve Türkiye Ürün İhtisas Borsası (TÜRİB) oluşturmaktadır. Çalışmanın amacı, üreticilerin bu sistemlere ilişkin bilgi düzeylerini, kullanım niyetlerini ve kullanılmama nedenlerini incelemektir.
Doğu Karadeniz Bölgesi’nde (Giresun, Ordu, Trabzon, Samsun) faaliyet gösteren 403 fındık üreticisinden anket yoluyla veri toplanmış; elde edilen veriler ANOVA, bağımsız örneklem t-testi ve Ki-Kare testi ile analiz edilmiştir. Bulgular, katılımcıların yarısından fazlasının LD hakkında, yaklaşık %70’inin ise ELÜS ve TÜRİB hakkında düşük bilgi düzeyine sahip olduğunu göstermektedir. Yaş ve tarımsal tecrübe arttıkça LD ve ELÜS bilgi düzeyleri anlamlı biçimde yükselmekte; özellikle 56 yaş üzeri ve 21 yılın üzerinde tecrübeye sahip üreticiler daha yüksek bilgiye sahiptir. Cinsiyet açısından yalnızca LD’de anlamlı fark bulunmuş, kadınların bilgi düzeyi erkeklerden yüksek çıkmıştır. Ayrıca, bilgi düzeyi daha yüksek olan üreticilerin gelecekte sistemi kullanmaya daha eğilimli oldukları belirlenmiştir.
LD ve ELÜS kullanım düşüklüğünün başlıca nedeni bölgede lisanslı depo bulunmaması iken, TÜRİB için temel neden yetersiz bilgilendirmedir. Katılımcıların çoğunluğu gelecekte de LD ve ELÜS’ü kullanmaya istekli değildir; TÜRİB için ise eğilim yarı yarıya dağılmaktadır. Kullanım dışı kalma nedenleri ile yaş ve tarımsal tecrübe arasında istatistiksel olarak anlamlı bir ilişki saptanmamış, ancak bazı gruplarda örtük ilişkiler olabileceği değerlendirilmiştir. Sonuçlar, literatürde vurgulanan bilgi eksikliği, geleneksel pazarlama alışkanlıkları ve düşük finansal okuryazarlık bulgularıyla örtüşmektedir.
Kaynaklar
Albayrak, M., Taşdan, K., Güneş, E., Saner, G., Atış, E., Çukur, F., & Pezikoğlu, F. (2010, January 11–15). Küresel rekabet açısından Türkiye’de tarım ve gıda ürünleri pazarlama sistemlerine bakış: Mevcut yapı, sorunlar, fırsatlar, hedefler. TMMOB Ziraat Mühendisleri Odası Ziraat Mühendisliği VII. Teknik Kongresi, Ankara, Türkiye.
Aydın, A. (2021). Elektronik ürün senedi (ELÜS) ve İslam hukuku açısından tahlili. TFM, 7(1), 21–36. https://dergipark.org.tr/tr/download/article-file/1732693
Bairwa, S. L., Kumar, P., & Meena, B. L. (2022). Impact of contract farming on farmers’ income in the tribal area of Rajasthan, India. Indian Journal of Economics and Development, 18(1), 1–9. https://doi.org/10.17485/IJED/v18i1/190423
Belozertsev, A., Rutten, L., & Hollinger, F. (2011). Commodity exchanges in Europe and Central Asia: A means for management of price risk. FAO/World Bank Cooperative Programme, FAO Investment Centre.
Çelik, E. (2023). Türkiye Ürün İhtisas Borsası ve Lisanslı Depoculuk: Eskişehir ilinde bir uygulama (Yüksek lisans tezi). Eskişehir Anadolu Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü.
Dai, R., Li, X., & Wang, Y. (2023). Tail dependence structure and extreme risk spillover effects between the international agricultural futures and spot markets. Journal of International Financial Markets, Institutions & Money, 88, 101820, 1-24.
Dai, Y.-S., Huynh, N. Q. A., Zheng, Q.-H., & Zhou, W.-X. (2022). Correlation structure analysis of the global agricultural futures market. Research in International Business and Finance, 61, 1-15
Emeni, F. K. (2010). A basis for the development of commodity exchange in Nigeria. The Nigerian Journal of Research and Production, 17(1), 1–10.
Ercan, Ş., Öztep, R., Güler, D., & Saner, G. (2019). Tarım 4.0 ve Türkiye’de uygulanabilirliğinin değerlendirilmesi. Tarım Ekonomisi Dergisi, 25(2), 259–265.
Erdem, İ. (2017). Endüstri 4.0 ve Tarım 4.0 çerçevesinde Türkiye ekonomisinin büyümesinde imalat sanayi ve tarım sektörünün geleceği (Yüksek lisans tezi). Nuh Naci Yazgan Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü.
Esenkar, D. (2019). Türk bankacılık sektöründe tarımsal finansman uygulamaları (Yüksek lisans tezi). Bilecik Şeyh Edebali Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü.
Garbade, K. D., & Silber, W. L. (1983). Price movements and price discovery in futures and cash markets. Review of Economics and Statistics, 65(2), 289–297.
Garcia, P., Irwin, S. H., & Smith, A. (2015). Futures market failure? American Journal of Agricultural Economics, 97(1), 40–64. https://doi.org/10.1093/ajae/aau058
George, D., & Mallery, M. (2010). SPSS for Windows step by step: A simple guide and reference (17.0 update). Boston: Pearson.
Giresun Ticaret Borsası (GTB). (2025). İhracat verileri. https://www.giresuntb.org.tr/IhracatVerileri
Huda, M. N., Hossain, S. M. A., & Shaturaev, J. (2023). Effect of commodity exchange on the economy—Prospects and challenges. MPRA Paper 118331, University Library of Munich, Germany.
Karakaya, A. (2023). Electronic national agriculture market: A review of the game-changing marketing platform. Journal of Rural Development and Innovation Studies, 4(1), 55–67.
Kazancı, E. (2021). Sukuk ihraçlarına yeni bir dayanak varlık önerisi olarak Elektronik Ürün Senetleri (ELÜS). Adam Akademi Sosyal Bilimler Dergisi, 11(1), 169–202.
Kazancı, F. (2018). Türkiye’de faizsiz bankacılık prensiplerine uygun teverruk pazarı: Ürün ihtisas borsası. İslam Ekonomisi ve Finansı Dergisi, 4(1), 17–47. https://dergipark.org.tr/tr/pub/jief/issue/37656/345291
Klerkx, L., Jakku, E., & Labarthe, P. (2019). A review of social science on digital agriculture, smart farming and Agriculture 4.0. NJAS–Wageningen Journal of Life Sciences, 90–91, Article 100315. https://doi.org/10.1016/j.njas.2019.100315
Küçük, G. G. (2018). Türkiye’de tarımın finansmanı ve tarım bankacılığının bankacılıktaki ve ekonomideki yeri, etkileri ve önemi (Yüksek lisans tezi). İstanbul Arel Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü.
Küçükarpacı, L. N., & Ülev, S. (2023). Çiftçilerin finansman sorunlarına yönelik geliştirilen tarımsal fintek (Agri-Fintech) çözümleri: İslami finans açısından bir değerlendirme. International Journal of Islamic Economics and Finance Studies, 9(1), 33–60.
Li, J., Chavas, J.-P. (2023). A Dynamic Analysis of the Distribution of Commodity Futures and Spot Prices. American Journal of Agricultural Economics 105(1): 122–143. https://doi.org/10.1111/ajae.12309
Mitroka, M. J. (2024). Cybersecurity barriers in Agriculture 4.0: A study of Michigan family farms (Doktora tezi). Capitol Technology University, ABD.
Mollaahmetoğlu, E., & Akçalı, H. (2022). ABD dolar endeksi ile Türkiye Ürün İhtisas Borsası’nda işlem gören buğday ELÜS fiyatları arasındaki ilişki. Dicle Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Dergisi, 14(1), 91–109. https://doi.org/10.15182/diclesosbed.1399787
Özçelik, A., Turan, A., & Tanrıvermiş, H. (1999). Türkiye’de tarımın pazara entegrasyonunda sözleşmeli tarım ve bu modelin sürdürülebilir kaynak kullanımı ile gelir üzerine etkileri. Ankara: Tarımsal Ekonomi Araştırma Enstitüsü.
Özsoy Çalış, B., Demirtaş, H., & Arslan, M. (2022). Elektronik ürün senedi (ELÜS) teminatlı kredilerin yaygınlaşmasının tarımsal finansmana etkisi. Tarım Ekonomisi Dergisi, 28(1), 105–132.
Peck, A. E. (1985). The economic role of traditional commodity futures markets. American Enterprise Institute for Public Policy Research. 1–81.
Rashid, S., Alex, W. N., & Philip, G. (2010). Purpose and potential for commodity exchanges in African economies. IFPRI Discussion Paper 1035.
Richardson, J. W., Lemieux, C. M., & Nixon, C. J. (1983). Entry into farming: The effects of leasing and leverage on firm survival. Southern Journal of Agricultural Economics, 15(2), 139–145. https://doi.org/10.1017/S008130520001637X
Soylu, A. (2018). Endüstri 4.0 ve girişimcilikte yeni yaklaşımlar. Pamukkale Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Dergisi, 32, 43–57.
Tarım ve Orman Bakanlığı. (2022). Tarımda dijitalleşme strateji belgesi. https://cdniys.tarimorman.gov.tr/api/File/GetFile/330/Sayfa/1416/1778/DosyaGaleri/17._tarimda_teknolojik_donusumler.pdf
Tegla, I. (2005). Factoring, a tool for trade financing. Gazdálkodás: Scientific Journal on Agricultural Economics, 49(Special E), 1–6.
Türkseven, S., Kızmaz, M., Tekin, A., Urkan, E., & Serim, A. (2016). Tarımda dijital dönüşüm; insansız hava araçları kullanımı. Tarım Makinaları Bilimi Dergisi, 12(4), 267–271.
Uzun, Y., Balaban, M., & Arıkan, H. (2018, October 26–27). Tarım ve kırsal kalkınmada yapay zeka kullanımı. VI. Uluslararası KOP Bölgesel Kalkınma Sempozyumu, Konya, Türkiye.
Yang, J., Bessler, D. A., & Leatham, D. J. (2001). Asset storability and price discovery in commodity futures markets: A new look. Journal of Futures Markets, 21(3), 279–300.
Yavuz, F., & Çağlayan, T. (2005). Türkiye tarımının tarihi. In F. Yavuz (Ed.), Türkiye’de Tarım (pp. 1–8). Tarım ve Köyişleri Bakanlığı.
Yayla, E. (2023). Türkiye Ürün İhtisas Borsası’nın işleyişi ve elektronik ürün senetlerinin etkinliği. Yönetim Ekonomi ve Çalışma Dergisi, 4(2), 85–96.
Zarco-Tejada, P. J., Hubbard, N., & Loudjani, P. (2014). Precision agriculture: An opportunity for EU farmers – Potential support with the CAP 2014–2020. European Parliament.
İndir
Yayınlanmış
Nasıl Atıf Yapılır
Sayı
Bölüm
Lisans
Telif Hakkı (c) 2025 Üçüncü Sektör Sosyal Ekonomi Dergisi
Bu çalışma Creative Commons Attribution-NonCommercial 4.0 International License ile lisanslanmıştır.
