TÜRKİYE’DEKİ VERGİ BİLİNCİNİN ÖLÇÜMÜNDE YENİ BİR YAKLAŞIM: VERGİ BİLİNCİ ENDEKSİ

Özet

Vergiyi doğuran olay ile ortaya çıkan vergilendirme süreci devletin vergiyi tahsil etmesi ile son bulmaktadır. Bu süreç neticesinde kamu gelirlerinde artış yaşanırken mükelleflerin gelirlerinde azalma yaşanmaktadır. Vergi bilincine sahip mükellefler gelirlerindeki bu azalmayı bir vatandaşlık görevi olarak görürken, vergi bilincine sahip olmayan mükellefler ödeyecekleri vergi miktarını azaltmanın yollarını aramaktadırlar. Vergi gelirleri açısından önemli bir etken olan vergi bilinci kavramı literatürde genellikle anket yöntemi ile ölçülmeye çalışılmıştır. Yapılan anketlerin belirli bir bölgeyi ya da kesimi kapsaması ise vergi bilincinin ölçülmesinde yeterli olmamaktadır. Bu çalışmada, 2006-2018 yılları arasında Türkiye genelindeki yıllık vergi bilincinin ölçülmesi amacıyla Birleşmiş Milletler Kalkınma Programı tarafından hesaplanan “İnsani Gelişmişlik Endeksine” atıf yapılarak bir formül önerisi geliştirilmiştir. Elde edilen bulgular ise “Vergi Bilinci Endeksi (VBE)” olarak adlandırılmıştır. VBE, 0 ile 1 arasında bir değerden oluşmakta ve değerin 1’e yakın olması vergi bilincinin arttığını, 0’a yakın olması ise vergi bilincinin azaldığını ifade etmektedir. Sonuç olarak, belirtilen yıllardaki endeks değerleri incelendiğinde endeks değerinin en yüksek değerini 0,65 ile 2007 yılında aldığı, en düşük değerini ise 0,29 ile 2014 yılında aldığı görülmektedir. Endeks değerlerinin belirlenmesinde vergi afları, uzlaşma ve devletin vergi denetim yapısı gibi vergisel düzenlemelerin etkisinin yoğun olduğu düşünülmektedir. VBE değerinin belirlenmesinde kullanılan değişkenlerin düzenli veri seti ile geliştirilerek veya değiştirilerek yeniden belirlenmesinde ise bu çalışmanın yol gösterici olacağı düşünülmektedir.