BURSA İPEK SEKTÖRÜNÜN XIX. YÜZYILDA YAPISAL DÖNÜŞÜMÜ

Özet

Genel olarak Osmanlı ekonomisinin XIX. yüzyılda gerilediği kabul edilse de aksi görüşler de ileri sürülmektedir. Bu çalışmada XIX. yüzyıl Bursa ipek sektörünün yapısal durumu iktisadi zihniyet ilkeleri çerçevesinden incelenmiştir. Sektöre ilişkin ikincil kaynaklardan derlenen bilgilerin sektörde ortaya çıkan yapısal değişmeler dikkate alınarak karşılaştırılması şeklinde bir yöntem izlenmiştir. Elde edilen temel sonuç, XIX. yüzyılda Avrupa ürünlerinin Osmanlı pazarına girmesine bağlı olarak Bursa ipek sektörünün yapısal bir dönüşüm geçirdiğidir. Başka bir deyişle sektör, ham madde üretiminde uzmanlaşma şeklinde yapısal bir dönüşüm geçirmiştir. Bu süreçte manüfaktürler devreye alınmış ve kapitalist üretim aşamasına geçilmiştir. Öte yandan, mutlak bir geçerliliği olmamakla birlikte, sektörde ham madde üretiminde uzmanlaşma biçimindeki yapısal dönüşüm, uluslararası iş bölümüne dâhil olmanın bir sonucu olarak “sanayisizleşme” örneği olarak değerlendirilebilir. Nitekim yerel zevklere uygun geleneksel yöntemlerle (el tezgâhları) üretimin devam etmesi, sanayisizleşme çıkarımımızın mutlak olmadığını göstermektedir: XX. yüzyıla kadar el tezgâhlarında poşu, keyfiye, eşarp, krep, kutnu, abani ve eski kadifeler dokunmaya devam etmiştir. Yukarıda belirtilen sonuçlar zihniyet ilkeleri çerçevesinde değerlendirildiğinde; her şeyden önce ülke genelinde loncaların kaldırması, hem iaşenin hem de gelenekçiliğin terk edilmesi demektir. İkinci olarak, çalışmanın sınırını aşmamak adına incelenmemiş olsa da sektörün vergilendirilmesine devam edilmesi fiskalizm ilkesinin bir uygulaması olarak kabul edilebilir. Aslında, fiskalizm dışındaki zihniyet ilkelerinin ortadan kalkması, kapitalist yönde bir gelişmenin ifadesi olarak değerlendirilebilir.