Enflasyon, Enflasyon Belirsizliği ve Enflasyon Beklentilerinin Döviz ve Altın Piyasaları İle Nedensellik İlişkileri: Türkiye Örneği
DOI:
https://doi.org/10.63556/tisej.2025.1458Anahtar Kelimeler:
Enflasyon- Enflasyon Belirsizliği- Koşullu Değişen Varyans Modelleri- Granger Nedensellik- Fiyat İstikrarıÖzet
Bu çalışmada Türkiye için Şubat 2003-Haziran 2024 dönemine ait aylık zaman serisi verileri kullanılarak enflasyonun modellenmesi, enflasyonun enflasyon belirsizliği ile olan ilişkisinin ortaya konulması ve enflasyonun çeşitli makroekonomik değişkenler ile olan nedensellik ilişkilerinin incelenmesi amaçlanmıştır. İlk olarak tüketici ve üretici enflasyonu değişkenleri AR(I)MA modelleri ile modellenmiştir. Her iki değişkene ait model tahmin sonuçları bize cari dönem enflasyon değerlerinin hem geçmiş dönem enflasyon değerlerinden hem de geçmiş dönemlerdeki rassal şoklardan etkilendiklerini ortaya koymaktadır. İkinci olarak üretici enflasyonu değişkeni simetrik (ARCH, ARCH-M, GARCH, GARCH-M) ve asimetrik (EGARCH, TARCH, PARCH) koşullu değişen varyans modelleri ile modellenmiştir. Bu modeller içerisinden model seçim kriterlerine göre üretici enflasyonu değişkeninin en iyi PARCH modeli ile modellendiği tespit edilmiş olup üretici enflasyonu belirsizliği değişkeni bu model üzerinden elde edilmiştir. Üçüncü olarak enflasyon, enflasyon belirsizliği ve enflasyon beklentileri değişkenlerinin gerek kendi aralarındaki gerekse döviz ve altın piyasalarına ait çeşitli değişkenler ile olan nedensellik ilişkileri Granger nedensellik testi kullanılarak araştırılmıştır. Enflasyon, enflasyon belirsizliği ve enflasyon beklentileri değişkenlerinin kendi aralarındaki gerek tek yönlü gerekse iki yönlü Granger nedensellik ilişkisi bulguları bu değişkenlerin birbirlerinden etkilendiklerini ortaya koymaktadır. Üretici enflasyonunun üretici enflasyonu belirsizliğinin nedeni olduğunu gösteren Granger nedensellik testi Türkiye’de çalışmaya konu olan dönemde enflasyonun enflasyon belirsizliğini arttırdığını ileri süren Friedman-Ball hipotezinin geçerliliğini ispat etmektedir. Ayrıca nedensellik analizleri neticesinde hem dolar kurunun hem de altın fiyatlarının enflasyon, enflasyon belirsizliği ve enflasyon beklentileri değişkenlerini etkiledikleri ortaya konulan bu çalışma bulguları fiyat istikrarını sağlamakla görevli olan TCMB’nin izleyeceği politikalarda döviz ve altın piyasalarındaki gelişmeleri de dikkate alması gerektiğine işaret etmektedir.
Kaynaklar
Aksoy, M. ve Topçu, N. (2013). Altın ile hisse senedi ve enflasyon arasındaki ilişki. Atatürk Üniversitesi İktisadi ve İdari Bilimler Dergisi, 27(1), 59-78.
Altıner, A. ve Sungur, O. (2021). Türkiye’de döviz kuru ve enflasyon arasında zamanla değişen nedensellik ilişkisi: 1989-2020 dönemi için kanıtlar. İnsan ve Toplum Bilimleri Araştırmaları Dergisi, 10(4), 3398-3420.
Arslan, C. (2019). Katalaksi İktisatta Son Beşli Konu Anlatım Kitabı. 4. Baskı. İstanbul: 4T Yayınevi.
Baktemur, F.İ. (2019). Doğrusal olmayan modeller: Türkiye için enflasyonun STAR modellemesi. Finans Politik & Ekonomik Yorumlar, 648, 181-195.
Balcılar, M. (2003). Long memory and structural breaks in Turkish inflation rates. VI. Ulusal Ekonometri ve İstatistik Sempozyumu’nda sunulan bildiri, Gazi Üniversitesi, Ankara.
Ball, L. (1992). Why does High Inflation Raise Inflation Uncertainty?. Journal of Monetary Economics, 29, 371-388.
Bayraktar, Y. (2024). Karşılaştırmalı İktisat Okulları. 18. Baskı. Ankara: 4T Yayınevi.
Berument, M.H., Yalçın, Y. ve Yıldırım, J.O. (2011). The inflation and inflation uncertainty relationship for Turkey: a dynamic framework. Empirical Economics, 41, 293-309. DOI 10.1007/s00181-010-0377-4
Bollerslev, T. (1986). Generalized Autoregressive Conditional Heteroskedasticity. Journal of Econometrics, 31, 307-327.
Box, G.E.P. ve Jenkins, G.M. (1976). Time Series Analysis Forecasting and Control. Gözden Geçirilmiş Baskı. Oakland, California: Holden-Day.
Cukierman, A. ve Meltzer, A.H. (1986). A Theory of Ambiguity, Credibility, and Inflation under Discretion and Asymmetric Information. Econometrica, 54(5), 1099-1128.
Çiçek, S. ve Akar, C. (2013). The asymmetry of inflation adjustment in Turkey. Economic Modelling, 31, 104-118. http://dx.doi.org/10.1016/j.econmod.2012.11.026
Çiçek, S. ve Alkan, B. (2019). Enflasyon ve beklenen enflasyon belirsizlikleri üzerinden Türkiye’de para politikasının değerlendirmesi. Bankacılar Dergisi, 109, 82-100.
Çil Yavuz, N. (2015). Finansal Ekonometri. 2. Basım. İstanbul: DER Yayınları.
Daniela, Z., Mihail-Ioan, C. ve Sorina, P. (2014). Inflation uncertainty and inflation in the case of Romania, Czech Republic, Hungary, Poland and Turkey. Procedia Economics and Finance, 15, 1225-1234. doi: 10.1016/S2212-5671(14)00582-6
Demir, İ. ve Sivri, U. (2019). Enflasyon direncinin yapısal kırılmalar dikkate alınarak otoregresif modelleme ile analiz edilmesi: Türkiye örneği. EKEV Akademi Dergisi, 79, 255-275.
Ding, Z., Granger, C.W.J. ve Engle, R.F. (1993). A Long Memory Property of Stock Market Returns and a New Model. Journal of Empirical Finance, 1, 83-106.
Doğru, B. (2014). Inflation and inflation uncertainty in Turkey. The Empirical Economics Letters, 13(4), 401-411.
Ekinci, A. ve Genç, M.C. (2018). Inflation and inflation uncertainty in Turkey: Evidence from EGARCH modeling. International Journal of Economic and Administrative Studies, Prof. Dr. Harun Terzi Özel Sayısı, 475-486. DOI: 10.18092/ulikidince.451734
Engle, R. (1982). Autoregressive Conditional Heteroskedasticity with Estimates of the Variance of United Kingdom Inflation. Econometrica, 50, 987-1007.
Engle, R.E., Lilien, D.M. ve Robins, R.P. (1987). Estimating Time Varying Risk Premia in the Term Structure: The ARCH-M Model. Econometrica, 55(2), 391-407.
Erdem, H.F. ve Yamak, R. (2013). Türkiye’de enflasyon ve enflasyon belirsizliği: Kalman filtre yaklaşımı. Çukurova Üniversitesi İİBF Dergisi, 17(2), 65-80.
Erer, D. (2023). Enflasyon ve Enflasyon Belirsizliği Arasındaki Zamanla Değişen İlişkinin Analizi: Türkiye Örneği. Doğuş Üniversitesi Dergisi, 24(1), 255-272. https://doi.org/10.31671/doujournal.1179508
Erkam, S. (2008). Enflasyon ve enflasyon belirsizliği: Türkiye örneği. Sosyoekonomi, 1, 157-175.
Friedman, M. (1977). Nobel Lecture: Inflation and Unemployment. Journal of Political Economy, 85(3), 451-472.
Glosten, L.R., Jagannathan, R. ve Runkle, D.E. (1993). On the Relation between the Expected Value and the Volatility of the Nominal Excess Return on Stocks. The Journal of Finance, 48(5), 1779-1801.
Göcen, S. (2020). Gerçekleşen enflasyon ve enflasyon beklentileri arasındaki ilişki: Türkiye üzerine bir uygulama. Gümüşhane Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Elektronik Dergisi, 11(Ek), 147-157.
Göktaş, P. ve Çımat, A. (2016). Determining relative weights of inflation uncertainty in Turkey via CPI and its components. Gazi University Journal of Science, 29(2), 343-363.
Gujarati, D.N. ve Porter, D.C. (2009). Basic Econometrics. New York: McGraw-Hill/Irwin.
Güngör-Karyağdı, N. ve Aytekin, İ. (2023). Finansal yatırım araç getirileri ve enflasyon ilişkisi: Türkiye örneği (2005-2023). Alanya Akademik Bakış Dergisi, 7(2), 809-822. Doi: 10.29023/alanyaakademik.1176464
Hepkorucu, A. ve Doğan, Ö. (2020). Enflasyon indikatörü olarak üretici ve tüketici fiyat endekslerinin birim kök yapılarının incelenmesi. Turkish Studies-Economy, 15(4), 2117-2129. https://dx.doi.org/10.47644/TurkishStudies.43699
Holland, A.S. (1995). Inflation and Uncertainty: Tests for Temporal Ordering. Journal of Money, Credit and Banking, 27(3), 827-837.
İşcan, H. ve Durgun Kaygısız, A. (2019). Türkiye’de döviz kuru, enflasyon ve faiz oranı ilişkisi: 2009-2017 uygulaması. Iğdır Üniversitesi Sosyal Bilimler Dergisi, 17, 581-604.
Karahan, Ö. (2012). The relationship between inflation and inflation uncertainty: Evidence from the Turkish economy. Procedia Economics and Finance, 1, 219-228. doi: 10.1016/S2212-5671(12)00026-3
Khatır, A.Q., Güvenek, B. ve Mangır, F. (2020). The relationship between inflation and inflation uncertainty: Empirical evidence from Turkey. Journal of Academic Value Studies, 6(4), 331-340. Doi:10.29228/javs.47782
Meçik, O. ve Karabacak, M. (2011). ARIMA modelleri ile enflasyon tahminlemesi: Türkiye uygulaması. Sosyal Ekonomik Araştırmalar Dergisi, 11(22), 177-198.
Nelson, D.B. (1991). Conditional Heteroskedasticity in Asset Returns: A New Approach. Econometrica, 59(2), 347-370.
Okun, A.M. (1971). The Mirage of Steady Inflation. Brookings Papers on Economic Activity, 1971(2), 485-498.
Oltulular, S. ve Terzi, H. (2006). Yüksek enflasyon enflasyon belirsizliğini artırıyor mu?. İstanbul Üniversitesi İktisat Fakültesi Ekonometri ve İstatistik Dergisi, 3, 1-22.
Özcan, M. (2022). Türkiye’de enflasyon yapışkanlığının asimetrik yöntemler ile incelenmesi. Ekonomi, Politika & Finans Araştırmaları Dergisi, 7(Özel Sayı), 106-122. DOI: 10.30784/epfad.1152989
Özdemir, Z.A. ve Fisunoğlu, M. (2008). On the inflation-uncertainty hypothesis in Jordan, Philippines and Turkey: A long memory approach. International Review of Economics and Finance, 17, 1-12. http://dx.doi.org/10.1016/j.iref.2005.10.003
Pourgerami, A. ve Maskus, K.E. (1987). The Effects of Inflation on the Predictability of Price Changes in Latin America: Some Estimates and Policy Implications. World Development, 15(2), 287-290.
Saatçioğlu, C. ve Korap, L. (2009). New time series evidence for the causality relationship between inflation and inflation uncertainty in the Turkish economy. Doğuş Üniversitesi Dergisi, 10(2), 235-248.
Sarıkovanlık, V., Koy, A., Akkaya, M., Yıldırım, H.H. ve Kantar, L. (2019). Finans Biliminde Ekonometri Uygulamaları Kavram-Uygulama-Analiz. Ankara: Seçkin Yayınları.
Sevüktekin, M. ve Çınar, M. (2014). Ekonometrik Zaman Serileri Analizi EViews Uygulamalı. Genişletilmiş 4. Baskı. Bursa: Dora Yayıncılık.
Şahin, A. ve Doğan, İ. (2017). İstanbul Ticaret Odası TEFE genel endeksi enflasyonu ve alt bileşenleri arası ilişki: Türkiye üzerine asimetrik sabit koşullu korelasyon analizi, 1968-2015. Yaşar Üniversitesi Dergisi, 12/47, 215-235.
Şıklar, İ. (2019). Türkiye’de enflasyonun zaman serisi dinamikleri. Anadolu Üniversitesi İktisadi ve İdari Bilimler Fakültesi Dergisi, 20(3), 2-14.
Tandoğan, D. (2020). Türkiye’de enflasyon ve döviz kuru arasındaki ilişki: Granger ve Yoon (2002) saklı eşbütünleşme yaklaşımı. Doğuş Üniversitesi Dergisi, 21(2), 53-62.
Tarı, R. (2016). Ekonometri. Kocaeli: KÜV Yayınları.
Tay Bayramoğlu, A. ve Öztürk, Z. (2017). ARIMA ve gri sistem modelleri ile enflasyon tahmini. İnsan ve Toplum Bilimleri Araştırmaları Dergisi, 6(2), 760-776.
Tunay, K.B. (2010). Türkiye’de iller temelinde enflasyonun UZABHO modellemesi ve tahmini. Hacettepe Üniversitesi İktisadi ve İdari Bilimler Fakültesi Dergisi, 28(1), 1-36.
Tunay, K.B. ve Silpagar, A.M. (2007). Dinamik mekan-zaman panel veri modelleriyle Türkiye’de bölgesel enflasyon yakınsamasının analizi. Gazi Üniversitesi İktisadi ve İdari Bilimler Fakültesi Dergisi, 9/1, 1-27.
Tüzün, O. (2023). Üretici fiyatları ve çekirdek enflasyon: Türkiye örneği. Sosyal Mucit Academic Review, 4(3), 392-409. doi: 10.54733/smar.1361501
İndir
Yayınlanmış
Nasıl Atıf Yapılır
Sayı
Bölüm
Lisans
Telif Hakkı (c) 2025 Üçüncü Sektör Sosyal Ekonomi Dergisi
Bu çalışma Creative Commons Attribution-NonCommercial 4.0 International License ile lisanslanmıştır.
