Yönetim Disiplininde Metaforla Düşünmek: Kavramsal Konforun Eleştirisi
DOI:
https://doi.org/10.63556/tisej.2025.1663Anahtar Kelimeler:
Yönetim Disiplini- Yönetsel Metaforlar- Kavramsal Metafor- Metefor AnaliziÖzet
Bu çalışma, yönetim literatüründe metafor kullanımını eleştirel bir bakışla inceleyerek metaforların çoğu zaman kavramsal indirgemeciliği aşamadığını savunmaktadır. Karmaşık örgütsel olguları anlaşılır kılma potansiyeline sahip olan metaforlar, aynı zamanda gerçekliği çarpıtma, anlamı daraltma ve tek boyutlu düşünce üretme riskleri taşımaktadır. Araştırmada nitel, yorumlayıcı ve eleştirel bir tasarım benimsemiştir. Bu doğrultuda Türkiye’de yönetim, liderlik ve örgüt bağlamında yapılmış metafor analizi çalışmaları Google Scholar ve Dergipark veri tabanlarında taranmıştır. Belirlenen altı çalışmadan yalnızca yönetim ve örgüt alanına odaklanan üçü ayrıntılı olarak incelenmiştir. Araştırmaya dahil edilen çalışmalarda katılımcılardan metafor üretimi isteme, içerik veya tematik analiz yapma ve yöntemi açık biçimde raporlama seçim kriteri olarak belirlenmiştir. İncelenen çalışmaların tamamında metaforların sistematik yöntemler yerine sezgisel yaklaşımlarla tespit edildiği, Kavramsal Metafor Teorisi, söylemsel bağlam analizi veya sistematik tanılama prosedürlerinin kullanılmadığı belirlenmiştir. Bu durum, bulguların kuramsal ve analitik derinliğini sınırlamakta; metaforların ideolojik ve normatif etkilerinin tartışılmaması ise bağlamsal üretim koşullarını görünmez kılmaktadır. Yöntemsel eksiklikler, kavramsal konfor alanları oluşturarak teorik görüş açısının kapanmasına neden olmaktadır. Çalışma, metaforların yönetim araştırmalarında indirgemeci biçimde değil, ampirik veriler ve disiplinler arası içgörülerle desteklenen modellerde kullanılmasını önermektedir. Gelecekte yapılacak araştırmalarda Kavramsal Metafor Teorisi, eleştirel söylem çözümlemesi ve sistematik tanılama tekniklerinin bütünleştirilmesi, metafor analizinin açıklıyıcılığını artırarak yönetim bilgisinin derinliğine ve geçerliliğine önemli katkılar sağlayacaktır.
Kaynaklar
Danışman, S. A. (2017). The meaning of bad news management for managers: an explorative research through metaphors. Review of Managerial Science, 11, 857–877. https://doi.org/10.1007/s11846-016-0207-y
Aristoteles (1819). Poetics. London: G. & W.B. Whittaker.
Asat, M., & Deniz, L. (2022). Devlet okullarındaki kadın öğretmenlerin kadın okul yöneticisi kavramına ilişkin metaforik algıları. Akdeniz Kadın Çalışmaları ve Toplumsal Cinsiyet Dergisi, 5(2), 468-502. https://doi.org/10.33708/ktc.1075913
Audebrand, L. K. (2010). Sustainability in Strategic Management Education: The Quest for New Root Metaphors. Academy of Management Learning & Education, 9(3), 413-428. https://doi.org/10.5465/amle.9.3.zqr413
Biscaro, C., Bruni, E., Cornelissen, J., & Oswick, C. (2025). Metaphor and Organization Studies: Going beyond resonance to further theory and practice. Organization Studies, 0(0). https://doi.org/10.1177/01708406251314572
Black, M. (1954-1955). Metaphor. Proceedings of the Aristotelian Society, 55, 273–294. Erişim Adresi: http://www.jstor.org/stable/4544549
Black, M. (1979). How Metaphors Work: A Reply to Donald Davidson. Critical Inquiry, 6(1), 131–143. Erişim Adresi: https://www.journals.uchicago.edu/doi/abs/10.1086/448033?journalCode=ci
Boxenbaum, E., & Rouleau, L. (2011). New Knowledge Products As Bricolage: Metaphors And Scripts in Organizational Theory. The Academy of Management Review, 36(2), 272–296. https://doi.org/10.5465/amr.2009.0213
Boyd, R. (1993). Metaphor and theory change: What is “metaphor” a metaphor for? In A. Ortony (Ed.), Metaphor and Thought (pp. 481–532). Cambridge: Cambridge University Press.
Buchanan, L. (2005). No more metaphors. Harvard Business Review, 83(3), 19. https://hbr.org/2005/03/no-more-metaphors hbr.org
Burkley, M. (2017). Why metaphors are important. https://www.psychologytoday.com/us/blog/the-social-thinker/201711/why-metaphors-are-important
Chatelain-Ponroy, S. (2010). A new metaphor for understanding management control practices. International Federation of Scholarly Associations of Management (IFSAM) Conference. Erişim Adresi: https://halshs.archives-ouvertes.fr/halshs-00502413
Cornelissen, J. P. (2005). Beyond Compare: Metaphor in Organization Theory. Academy of Management Review, 30(4), 751–764. https://doi.org/10.5465/amr.2005.18378876
Çimşir, S. (2024). Okul yöneticilerinin yöneticilik algısı: Metafor analizi çalışması. Kocaeli Üniversitesi Eğitim Dergisi, 7(1), 100-118. http://doi.org/10.33400/kuje.1336550
Çelik, T., & Sağlam Arı, G. (2017). Bankalarda Örgüt Kültürünün Belirlenmesinde Alternatif Bir Yöntem Olarak Metafor Analizi. Eskişehir Osmangazi Üniversitesi İktisadi ve İdari Bilimler Dergisi, 12(1), 31-64. https://doi.org/10.17153/oguiibf.298723
Davidson, D. (1978). What Metaphors Mean, Critical Inquiry, 5 (Autumn), 31-47. Erişim Adresi: https://www.jstor.org/stable/1342976
Erhan, T. (2022). Akademisyenlerin Örgüt Kavramına İlişkin Metaforik Algıları. MAKÜ Uygulamalı Bilimler Dergisi, 6(1), 92-107. https://doi.org/10.31200/makuubd.1072964
Eagly, A., & L., Carli (2016). Women face a labyrinth: An examination of metaphors of women leaders, Gender in Management, 31, 514–527. https://doi.org/10.1108/GM-02-2015-0007
Grant, D. (2001). Organizations, metaphors and paradigms. In N. J. Smelser & P. B. Baltes (Eds.), International encyclo- pedia of social and behavioral sciences: 10960-10965. Oxford: Elsevier.
Grant, D. & Oswick, C. (Eds.) (1996) Metaphor and organizations. London: Sage.
Gmür, M. (2006). From charts and sails: Metaphors of management and organization in Germany and France. Problems and Perspectives in Management, 4(1), 175–186. Erişim Adresi: https://www.businessperspectives.org/images/pdf/applications/publishing/templates/article/assets/510/PPM_EN_2006_01_Gmur.pdf
Huizinga, R. B., Jones, L. (2020). From Dysfunction to Function: An Expansion of the Organizational Metaphor. Huizinga, R. B., Dean, D. J. (eds.), Organizational Metaphors, Christian Faith Perspectives in Leadership and Business, Palgrave Macmillan. https://doi.org/10.1007/978-3-030-41712-3_1
Hoyle, E., & Wallace, M. (2007). Beyond Metaphors of Management: The Case for Metaphonric Re-Description in Education. British Journal of Educational Studies, 55(4), 426–442. http://www.jstor.org/stable/4620581
Jamet, D., & Terry, A. (2020). What makes metaphors manipulative tools? A case-study of pro-life speeches in the US. ELAD-SILDA, (5). https://doi.org/10.35562/elad-silda.884
Kövecses, Z. (2005). Metaphor in Culture: Universality and Variation. Cambridge University Press. https://doi.org/10.1017/CBO9780511614408
Lara, L. G., Vizeu, F., & Alves, E. B. (2019). The instrumentalization of metaphors in the management field: reflections from the use of the book "the art of war" on business. Brazilian Business Review, 16(5), 416–430. https://doi.org/10.15728/bbr.2019.16.5.1
Lakoff, G., & Johnson, M. (2015). Metaforlar. Çev. Gökhan Yavuz Demir, İstanbul, İthaki Yayınları.
Llewelyn, S. (2003). What counts as "theory" in qualitative management and accounting research? Introducing five levels of theorizing. Accounting, Auditing & Accountability Journal, 16(4), 662-708. https://doi.org/10.1108/09513570310492344
Marshak, R. J. (1996). Metaphors, metaphoric fields and organizational change. Grant, D. and Oswick, C. (Eds.) Metaphor and organizations. London: Sage, 147-165.
Maasen, S. & Weingart, P. (2000). Metaphors and the Dynamics of Knowledge. London, Routledge.
Meneghetti, F. K. (2011). O que e um ensaio-teorico? Rev. Administração Contemporânea, 15(2), 320-332. https://doi.org/10.1590/s1415-65552011000200010
Morgan, G. (1983). More on metaphor: Why we cannot control tropes in administrative science. Administrative Science Quarterly, 28, 601-607. https://doi.org/10.2307/2393011
Morgan, G. (2006). Images of organization. Newbury Park, CA: Sage Publications Inc.
Muna, F. (2011). Seven Metaphors on Management: Tools for Managers in the Arab World. Palgrave Macmillan.
Oxford Learner's Dictionary (2025). Metaphor. https://www.oxfordlearnersdictionaries.com/definition/english/metaphor
O’gieblyn, M. (2021). Teknoloji Metafor ve Anlam Arayışı Tanrı İnsan Hayvan Makine. Altın Kitaplar Yayınevi.
Okur Özdemir, A., ve Arık, R.S. (2018). Methodological and contextual investigation of metaphor analysis studies in the field of educational administration. Kastamonu Education Journal, 26(3), 965-974. https://doi.org/10.24106/kefdergi.413395
Oswick, C, Keenoy, T., & Grant, D. (2002). Metaphor and ana logical reasoning in organization theory: Beyond Orthodoxy. The Academy of Management Review, 27(2), 294-303. https://doi.org/10.5465/AMR.2002.6588045
Özkanan, A. (2023). Bir kavram karmaşası olarak orta kademe yönetim. Uluslararası Akademik Birikim Dergisi, 6(Özel Say), 91-108. Erişim Adresi: https://akademikbirikimdergisi.com/index.php/uabd/article/view/120
Palmer, I., & Dunford, R. (1996). Conflicting uses of metaphors: Reconceptualizing their use in the field of organizational change. Academy of Management Review, 21(3), 691-717.
Pinder, C. C, & Bourgeois, W. V. (1982). Controlling tropes in administrative science. Administrative Science Quarterly, 27(4), 641-652. https://doi.org/10.2307/2392535
Reed, M. (1990). From paradigms to images: the paradigm warrior turns post-modernist guru'. Personnel Review, 19(3), 35-40. https://doi.org/10.1108/00483489010005323
Sackmann, S. (1989). The role of metaphors in organization transformation. Human Relations, 42, 463-485. https://doi.org/10.1177/0018726789042006
Sağlam Arı, G. (2018). Söylenmeyenleri duymak: Yönetim araştırmalarında metafor analizi. B. Gülcan & G. Sağlam Arı (Eds.) (Ed.), Prof. Dr. Erkan Öngel’e Armağan: Çok Disiplinli Çalışmalar (ss. 1–12). Ankara, Detay Yayıncılık.
Skorczynska, H. (2012). Metaphor and knowledge specialization in business management: The case of project management discourse. In H. Herrera-Soler & M. White (Eds.), Metaphor and mills: Figurative language in business and economics (pp. 265–290). Walter de Gruyter.
Steen, G., & Pragglejaz Group. (2007). MIP: A Method for Identifying Metaphorically Used Words in Discourse. Metaphor and Symbol, 22(1), 139. https://doi.org/10.1207/s15327868ms2201_1
Şentürk, N. (2022) Aristo’da metafor ve metaforik üslup. Turcology Research, 75, 437-447.
Wittgenstein, L. (2024), Tractatus Logica- Philosopicus. Çev.: Oruç Aruoba. 8. Basım. Metis Yayınları.
Yılmaz, N., Özer, E., & Fettahoğlu, R. (2020). Sağlık Yöneticisi Kavramına İlişkin Bir Metafor Analizi. Anemon Muş Alparslan Üniversitesi Sosyal Bilimler Dergisi, 8(1), 115-124. https://doi.org/10.18506/anemon.506631
Yücel, E., & Yılmaz, H. (2022). Ludwıg Wittgenstein’ın ‘Sinek Şişesindeki Sinek’ Metaforuna Dair. FLSF Felsefe ve Sosyal Bilimler Dergisi, 33, 329-42. https://doi.org/10.53844/flsf.1074945
Tohidian, I., & Rahimian, H. (2019). Bringing Morgan’s metaphors in organization contexts: An essay review. Cogent Business & Management, 6(1). https://doi.org/10.1080/23311975.2019.1587808
Tsoukas, H. 1993. Analogical reasoning and knowledge generation in organization theory. Organization Studies. 14(3), 323-346. https://doi.org/10.1177/017084069301400
İndir
Yayınlanmış
Nasıl Atıf Yapılır
Sayı
Bölüm
Lisans
Telif Hakkı (c) 2025 Üçüncü Sektör Sosyal Ekonomi Dergisi
Bu çalışma Creative Commons Attribution-NonCommercial 4.0 International License ile lisanslanmıştır.
