Türkiye’de Tarımsal Göstergelerin GSYH Büyümesi Üzerindeki Etkisi Üzerine Çoklu Regresyon Analizi (2010–2023)

Şahin ÇETİNKAYA

doi:10.63556/tisej.2025.1709

Yazarlar

Şahin ÇETİNKAYA AKSARAY ÜNİVERSİTESİ https://orcid.org/0000-0002-2937-4247

DOI:

https://doi.org/10.63556/tisej.2025.1709

Anahtar Kelimeler:

Tarım enflasyonu- GSYH büyümesi- Çoklu regresyon- tarım istihdamı- dış ticaret dengesi

Özet

Bu çalışmanın temel amacı, tarım istihdamı, tarım enflasyonu ve tarımda ihracatın ithalatı karşılama oranı gibi göstergelerin gayri safi yurt içi hasıla (GSYH) büyümesi üzerindeki etkisini çoklu doğrusal regresyon analizi aracılığıyla değerlendirmektir. İktisat literatüründe, tarım sektörünün özellikle gelişmekte olan ülkelerde istihdam ve dış ticaret yoluyla GSYH'ye katkı sağladığı kabul edilir. Bu çerçevede, tarımsal fiyat istikrarı ise makroekonomik istikrarın ve büyüme potansiyelinin korunmasında merkezi bir rol oynar. Bu çalışma, 2010-2023 döneminde Türkiye ekonomisinde GSYH büyüme oranı üzerindeki tarım istihdamı, tarım enflasyonu ve tarımda ihracatın ithalatı karşılama oranı (ihracat/ithalat oranı olarak tanımlanan) değişkenlerinin etkilerini incelemeyi amaçlamaktadır.

Analizler, GSYH Büyüme Oranı ve Tarım İstihdamı değişkenlerinin logaritması alınarak Çoklu Doğrusal Regresyon yöntemiyle (SPSS 27 kullanılarak) gerçekleştirilmiştir. Kurulan modelin yüksek açıklayıcılığa sahip olduğu ve istatistiksel olarak anlamlı bulunduğu tespit edilmiştir. Model güvenilirliği, yapılan tanı testleri (VIF, Durbin-Watson, Breusch-Pagan) ile doğrulanmıştır. Katsayı analizlerinde, tarım enflasyonunun GSYH büyümesi üzerinde en güçlü ve negatif etkiye sahip olduğu sonucuna ulaşılmıştır. Buna karşın tarımda ihracatın ithalatı karşılama oranı ve tarım istihdamı değişkenleri GSYH büyümesini pozitif yönde etkilemektedir. Bu bulgular, ekonomik istikrar ve büyüme için tarım sektöründe enflasyonla mücadelenin öncelikli bir politika alanı olması gerektiğini göstermektedir.

Kaynaklar

Bozkurt, H. Çamoğlu Mutlu, S. (2024). Türkiye’de Tarım Ürünleri Üretici Enflasyonunun Belirleyicileri: Fourier Bootstrap ARDL Yaklaşımı , Politik Ekonomik Kuram, 8(3), 620-636. https://doi.org/10.30586/pek.149 9667

Ceylan, A. Mızırak, Z. (2023). 100. Yılında Türkiye’deki Tarım Politikalarının Yapısal Değişimi. Necmettin Erbakan Üniversitesi Siyasal Bilgiler Fakültesi Dergisi, C:5 Özel sayı

Çetin, A. & Aydın, R. (2019). GSYH ile Tarımsal Katma Değer Arasındaki İlişki Üzerine Ekonometrik Bir Analiz. Türkiye Tarım Ekonomisi Dergisi, 25(2), 55–70.

Duran, M. (2022). Türkiye'de Tarımsal Dış Ticaretin Gelişimi: 2010–2020 Dönemi. Ekonomi ve Kalkınma Dergisi, 11(1), 45–59.

Erdem, S. (2021). Türkiye'de Tarım Ürünleri Fiyatlarındaki Dalgalanmanın Üreticiye Etkisi. Tarım Ekonomisi ve Politikaları Dergisi, 4(2), 60–74.

Kaplan, B. & Sezer, E. (2018). Tarımsal Üretimde Dışa Bağımlılık ve Türkiye'de İthalatın Rolü. İktisat Kuram ve Uygulama Dergisi, 13(1), 33–47.

Karataş, H. (2021). Türkiye'de Tarım Politikalarının Ekonomik Etkileri. Tarım Ekonomisi Dergisi, 27(2), 115–132.

Kurtuluş, M. (2024). Türkiye’nin Tarım Sektörü: Tarımının Dünü, Bugünü ve Yarını. Bingöl Üniversitesi İİBF dergisi, C:8, S:1

Merdan, K. (2023). Türkiye’de Tarımsal Büyümeye Etki Eden Ekonomik Faktörler (Bir Regresyon Analizi). KMÜ Sosyal ve Ekonomik Araştırmalar Dergisi. C:25/45

Terin, Aksoy ve Güler (2013). Tarımsal Büyümeye Etki Eden Ekonomik Faktörlerin Belirlenmesi Üzerine Bir Çalışma, Iğdır Üniversitesi Fen Bilimleri Enstitüsü Dergisi, C:3 S:3

Öztürk, F. & Alkan, S. (2020). İklim Değişikliği ve Türkiye Tarımı Üzerindeki Ekonomik Etkiler. Çevre ve Tarım Araştırmaları, 18(3), 203–218.

Uslu, H. (2023). Türkiye Yüzyılında Tarım Politikalarına Genel Bir Bakış, Al-Farabi International Journal on Social Science, C:8, S:2

Yağış, O. (2024). Tarım Sektörünün Ekonomik Büyümeye Etkileri: Türkiye İçin Ardl Sınır Testi Yaklaşımı, Çukurova Üniversitesi Sosyal Bilimler Dergisi, C:33, S:2

Yılmaz, Z. (2020). Tarım Sektöründe İstihdamın Dönüşümü: Türkiye Örneği. Sosyal Bilimler Araştırmaları Dergisi, 8(1), 88–104.

https://www.ilo.org/industries-and-sectors/agriculture-plantations-other-rural-sectors (Erişim Tarihi: 14.03.2025)

https://www.csb.gov.tr/istihdamin-sektorel-dagilimi-i-85697 Erişim Tarihi : 14.03.2025)

https://ticaret.gov.tr/data/5b8700a513b8761450e18d81/Genel%20Tar%C4%B1m%20Sekt%C3%B6r%C3%BC%20Raporu.pdf (Erişim Tarihi:20/03/2025)