BULAŞICI HASTALIKLARIN ÖNGÖRÜ MODELLERİ: BİR DERLEME ÇALIŞMASI

Özet

Aralık 2019’da Çin’in Wuhan şehrinde başlayan Covid-19 salgını, dünya genelinde hızla yayılmıştır. Ülkelerin sağlık sistemlerinin ve ilgili kurumlarının hazırlıksız yakalanması, süreci belirli bir süre için içinden çıkılamaz bir hale sokmuştur. Bu durum bilimsel alanlardaki faaliyetleri de etkilemiş ve farklı alanlardaki araştırmacıları bulaşıcı hastalıkların öngörü tahminlemesine yönelik modelleme çalışmalarına sebebiyet vermiştir. Öngörü içeren bu bilimsel yayınlar, çoğunlukla tıp ve doğa bilimleri dergilerinden temin edilmiştir. Bu çalışma, literatürde 2000 ile 2022 yılları arasında yer alan çoğunlukla Covid-19 çalışmalarını kapsayan ve buna ek olarak diğer salgın hastalıkların tahmin çalışmalarını da içerecek şekilde oluşturulmuştur. Genel olarak, tahmin modelleri SIR model grubu, lojistik model grubu, zaman serisi analizleri ve makine öğrenimi şeklinde dört ana grup içerisinde toplanmaktadır. Bu dört gruba ek olarak, her birinin kendi içerisinde alt kategorileri bulunmaktadır. Bu çalışma ayrıca yayılım mekanizmasının tahmininde sık kullanılan modelleri açıklayarak, çalışmalar hakkında teorik bilgi sunmayı amaçlamaktadır. SIR model grubu bulaşıcı hastalıkların özelliklerine göre şekillenebilmekte, lojistik modeller bulaşıcı hastalıkların veri yapıları ile benzerlik göstermekte, zaman serisi analizi değişkenin gecikmeli değerlerini kullanmakta ve Prophet modeli trend, mevsimsel ve tatil günlerini modele eklemektedir. Sonuç olarak, bu modellerin güçlü ve zayıf yanları özellerine göre tespit edilmiştir.