Gelir eşitsizliği insani gelişmeyi engelliyor mu? Türkiye Örneğinde Ekonometrik Bir Değerlendirme
DOI:
https://doi.org/10.63556/tisej.2025.1520Anahtar Kelimeler:
İnsani Gelişme Endeksi- Gelir Dağılımı- Gini Endeksi- Gelir Eşitsizliği- ARDL Sınır TestiÖzet
İnsani gelişme endeksi, geliri temsilen kişi başına milli geliri içerdiği gibi eğitim ve sağlık gibi beşerî ve sosyal bileşenleri de kapsayan geniş çaplı bir endeks olarak hesaplanmaktadır. Gelir dağılımı eşitsizliğine yönelik yapılan çalışmalarda sıkça kullanılan insani gelişme endeksinin gelir dağılımıyla güçlü bir ilişki içinde olduğu bilinmektedir. Bu çalışma, insani gelişme ile gelir dağılımı arasındaki ilişkiyi Türkiye örneklemi üzerinden ölçmeyi amaçlamıştır. Bu amaç doğrultusunda gelir eşitsizliği göstergesi olan gini endeksi ile insani gelişme endeksi (HDI)’nin 1990-2020 yılları arasındaki yıllık verileri kullanılmıştır. Değişkenler arasında uzun dönemli ilişkinin varlığı ARDL sınır testi yaklaşımı ile ölçülmüştür. Araştırma sonucu elde edilen bulgulara göre insani gelişme endeksindeki %1’lik artış, Gini endeksini %0,138 düşürmektedir. Bir diğer ifadeyle insani gelişmedeki artışlar gelir eşitsizliğini azaltmaktadır. Modele kontrol değişkeni olarak dahil edilen enflasyon oranındaki (lnINF) %1’lik artışın gelir eşitsizliğini %0.120 oranında arttırdığı sonucuna varılmıştır. Bu sonuçlara bakıldığında insani gelişme endeksinde yer alan alt bileşenlerin iyileştirilmesi yani bireylerin gelirlerini reel olarak arttırabilmeleri, eğitim imkanlarına kolay ulaşabilmeleri ve sürdürebilmeleri ve sağlık hizmetlerinden yararlanma imkanının her yönüyle geliştirilmesinin gelir dağılımı eşitsizliğinin azaltılmasında önemli bir araç olduğu görülmektedir. Bu noktada politika yapıcılar ekonomik büyüme ve kalkınma planı gibi iktisadi politikalar üretirken etki gücü yüksek araçları göz önünde bulundurarak kısa dönemde gelir değişkenini, uzun dönemde ise eğitim ve sağlık değişkenini temel alan politikaları uygulamaya koymalıdır.
Kaynaklar
Ahmad, N., Luqman, M., Hayat, M. F., & Ahmad, A. (2012). The Impact Of Trade Liberalization, Population Growth And Income Inequality On Poverty: A Case Study Of Pakistan. Research Journal of Economics, 5, 31-33.
Akçiçek, A. (2015). 2014 İnsani gelişme endeksi ve Türkiye'nin insani gelişme performansı. Ankara: Stratejik Düşünce Enstitüsü.
Akınbobola, T. O., & Saıbu, M. O. (2004). Income inequality, unemployment, and poverty in Nigeria: a vector autoregressive approach. The Journal of Policy Reform, 7(3), 175–183.
Al-Hilani, H. (2012). HDI as a Measure of Human Development: A Better Index than the Income Approach? IOSR Journal of Business and Management (IOSRJBM), 2(5), 24-28.
Alpdoğan, H. (2023). Türkiye'de Ekonomik Büyüme, Gelir Dağılımı ve Yoksulluk İlişkisi. Sayıştay Dergisi, 34(129), 259-290.
Asandaş, N., & Işık, N. (2021). Ekonomik Kalkınma ve Gelir DağılımınınYoksulluk Üzerindeki Etkisi; Ekonometrik Bir Analiz. Aksaray Üniversitesi İktisadi ve İdari Bilimler Fakültesi Dergisi, 13(3), 101-116.
Ayyıldız, Ö. F. (2024). Politik İstikrarsızlığın Yolsuzluk ve Gelir Dağılımı Üzerine Etkisi: Türkiye Örneği. Karabük: Karabük Üniversitesi Lisansüstü Eğitim Enstitüsü.
Baş, K. (2009). Küreselleşme ve Gelir Eşitsizliği. Ç.Ü. Sosyal Bilimler Enstitüsü Dergisi, 18(1), 49-70.
Bucak, Ç., & Saygılı, F. (2022). TİCARİ AÇIKLIK, GELİR EŞİTSİZLİĞİ VE İNSANİ GELİŞME İLİŞKİSİ: PANEL VERİ ANALİZİ. Ege Stratejik Araştırmalar Dergisi, 13(2), 23-41.
Bucak, Ç., & Saygılı, R. F. (2022). Ticari Açıklık, Gelir Eşitsizliği ve İnsani Gelişme İlişkisi: Panel Veri Analizi. Ege Stratejik Araştırmalar Dergisi, 13(2), 23-41.
Coşkun, S., Özgenç, N., & Güneş, S. (2015). Sosya Performansın Ölçümünde Yeni Yöntem: Sosyal Gelişme Endeksi ve Türkiye'nin Görünümü. Sosyal Politika Çalışmaları Dergisi, 15(34), 121-153.
Demir, S. (2006). İnsani Gelişme Endeksi ve Türkiye Açısından Değerlendirme. Ankara: Devlet Planlama Teşkilatı.
Doğan, C., & Tek, M. (2007). Türkiye'de Gelir Dağılımının Toplanma Oranı Yöntemiyle Analizi. Ekonomik ve Sosyal Araştırmalar Dergisi, 3(2), 93-119.
Durgun, B., & Durgun, Ö. (2023). Gelir Eşitsizliği ve İnsani Gelişme İlişkisi: Türkiye Örneği. Kastamonu Üniversitesi İktisadi ve İdari Bilimler Fakültesi Dergisi, 25(1), 45-73.
Fitoussi, J. P., & Saraceno, F. (2013). Inequality and macroeconomic performance. Centre De Recherche En Economie De Sciences, 13, 1-18.
Güray, Ş. (2019). The Measurement of Success Distribution with Gini Coefficient. Conference Proceedings of Science and Technology, 2(3), 209-211.
Gürses, D. (2009). "İnsani Gelişme" ve Türkiye. Balıkesir Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Dergisi, 12(21), 339-350.
Güzel, A. E., & Erdoğan, S. (2019). Demokrasi, Gelir Eşitsizliği ve İnsani Gelişme İlişkisi: Türkiye Örneği. Seventh International Mediterranean Social Sciences Congress (MECAS VII), (s. 233-241).
Hicks, D. A. (1997). The Inequality-Adjusted Human Development Index: A Constructive Proposal . WorldDevelopment,, 2(8), 1283-1298.
Hoang, N. B., & Hai, L. M. (2022). Time-frequency nexus between tourism development, economic growth, human capital, and income inequality in Singapore. Applied Economics Letters, 31(4), 259-264.
Kılıç, R., & Gökçeli, E. (2024). Gelir Eşitsizliğine İnsani Gelişme Endeksi Yönüyle Yeni Bir Bakış Açısı. Kaflas Üniversitesi İktisadi ve İdari Bilimler Fakültesi Dergisi, 15(29), 215-242.
Metin, B. (2004). Yoksullukla Mücadeleye İnsan Hakları Açısından Bakmak: Amartya Sen’in Kapasite (Capability) Yaklaşımı Temelinde Bir Değerlendirme. Journal of Yasar University, 9(36), 6261-6380.
Meydan, M. C., & Sarı, V. İ. (2018). İnsani Gelişme Endeksi ve Alt Endekslerinin Türkiye’deki İller İçin Ölçülmesi. İdealkent, 9(24), 387-429.
Özden, E., Gültekin, Ö. F., & Bayramoğlu, T. (2022). Panel Veri ve Makine Öğrenmesi Yöntemiyle Gelir Dağılımı ve İnsani Gelişmişlik Arasındaki İlişki Üzerine Bir Analiz. GAZİANTEP UNIVERSITY JOURNAL OF SOCIAL SCIENCES, 21(2), 564-582.
Öztürk, E., & Oktar, S. (2017). KALKINMA GELİR EŞİTSİZLİĞİ İLİŞKİSİ: TÜRKİYE ÖRNEĞİ. Akademik Hassasiyetler, 4(8), 101-123.
Pesaran, M. H., Shin, Y., & Smith, R. J. (2001). BOUNDS TESTING APPROACHES TO THE ANALYSIS OF LEVEL RELATIONSHIPS. JOURNAL OF APPLIED ECONOMETRICS, 16(3), 289-326.
Samimi, P., & Jenatabadi, H. S. (2014). Globalization and Economic Growth: Empirical Evidence on the Role of Complementarities. PLoS ONE, 9(4), 1-7.
Sarkodie, S. A., & Adams, S. (2020). Electricity access, human development index, governance and income inequality in Sub-Saharan Africa. Energy Reports, 6, 455-466.
Sen, A. (1983). Poor, Relatively Speaking. Oxford Economic Papers, 35, 153-169.
Sen, A. (1989). Development as Capability Expansion. Journal of Development Planning, 19, 41-58.,
Sen, A. (1999). Development As freedom. New York: Anchor Books.
Sen, A. (2005). Human Rights and Capabilities. Journal of Human Development, 6(2), 151-166.
Shah, S. (2016). Determinants of Human Development Index: A Cross-Country Empirical Analysis. SSRG International, 3(7), 1-5.
Şahin, G., & Gökdemir, L. (2016). İnsani Gelişme Endeksi Bileşenlerinin Türkiye Ölçeğinde ADL Sınır Testi ile Sınanması. Gazi İktisat ve İşletme Dergisi, 2(1), 1-24.
Şengür, M., & Taban, S. (2016). Gelir Dağılımı-Tasarruf İlişkisi: Türkiye’de Hanehalkı Gelir Türünün Tasarruflar Üzerinde Etkisi. Andolu Üniversitesi Sosyal Bilimler Degisi, 16(1), 49-71.
Tekeli, İ. (2010). Gündelik yaşam, yaşam kalitesi ve yerellik yazıları. İstanbul: Tarih Vakfı Yurt Yayınları.
Theil, F. (2016). The effect of inequality on (human) development–insights from a panel analysis of the human development index. Barcelona: Universitat de Barcelona.
Theyson, K. C., & Heller, L. R. (2015). Development and income inequality: A new specification of the Kuznets hypothesis. The Journal of Developing Areas, 49(3), 103-118.
Theyson, K. C., & Heller, L. R. (2015). Development and income inequality: A new specification of the Kuznets hypothesis. The Journal of Developing Areas, 49(3), 103-118.
TÜİK. (2024, Aralık 13). Türkiye İstatistik Kurumu. https://data.tuik.gov.tr/Bulten/Index?p=Gelir-Dagilimi-Istatistikleri-2023-53840 adresinden alındı
UNDP. (1990). Human Development Report 1990. New York: Oxford University Press.
UNDP. (2016). 2016 İnsani gelişme raporu: herkes için insani gelişme. Ankara: UNDP.
UNDP. (2023, Mart 13). United Nations Development Programme. https://www.undp.org/tr/turkiye/publications/human-development-report-2023 adresinden alındı
WB. (2025, Mart 12). World Bank. https://databank.worldbank.org/source/world-development-indicators adresinden alındı
WID. (2025, Mart 12). Word Inequality Database. https://wid.world/data/ adresinden alındı
WIR. (2025, Mart 12). Word Inequality Report. https://wir2022.wid.world/download/ adresinden alındı
World Bank. (2025, Mart 12). World Bank. https://data.worldbank.org/indicator/SI.POV.GINI?end=2019&name_desc=false&start=2000&view=chart&year=2023 adresinden alındı
World Bank. (2025, Mart 12). World Bank. https://data.worldbank.org/indicator/SI.POV.GINI?locations=OE adresinden alındı
Yar, F. (2015). Türkiye'de Gelir Dağılımı ve Yoksulluk. Global Politika ve Strateji, 5-29.
Zor, A. (2020). İnsani Gelişme Endeksi ve Türkiye. IBAD Sosyal Bilimler Dergisi
İndir
Yayınlanmış
Nasıl Atıf Yapılır
Sayı
Bölüm
Lisans
Telif Hakkı (c) 2025 Üçüncü Sektör Sosyal Ekonomi Dergisi
Bu çalışma Creative Commons Attribution-NonCommercial 4.0 International License ile lisanslanmıştır.
